Lees alles over lichaamstaal in het boek van lichaamstaalexpert Frank van Marwijk

Bestel het boek LICHAAMSTAAL bij
bol.com of Managementboek.nl

---

Macht zonder woorden

Beïnvloeding door communicatie

In aanwezigheid van andere mensen communiceren wij voortdurend. Bewust, maar ook onbewust presenteren we non-stop onze gedachten en gevoelens aan anderen. Op hun beurt reageren zij daar weer op. We delen inhoudelijke informatie en op hetzelfde moment geven we ook boodschappen waarmee we onze relatie met de ander definiëren. Steeds communiceren we tegelijkertijd op twee niveau's. Bij de communicatie op inhoudsniveau gaat het om het overdragen van concrete inhoudelijke informatie. Op betrekkingsniveau gaat het er om hoe een boodschap moet worden opgevat, en hoe de verhoudingen zijn tussen de betrokkenen in een relatie. De invloed die mensen op elkaar uitoefenen speelt zich vooral af op het betrekkingsniveau van de communicatie.

Wederzijdse beïnvloeding

Communicatie verloopt in twee richtingen en steeds is daarbij sprake van wederzijdse beïnvloeding. Door iets te zeggen, maar ook alleen al door aanwezigheid en gedrag veroorzaken mensen reacties en veranderingen bij elkaar. Deze reacties en veranderingen worden niet altijd en door iedereen met voorbedachte rade nagestreefd. Onbewust ja-knikken als iemand iets vertelt heeft bijvoorbeeld een stimulerend effect en nodigt de ander uit om verder te spreken.

Macht

Als mensen doelbewust het vermogen aanwenden om anderen te beïnvloeden vanwege hun eigen voordeel wordt hiervoor de term macht gebruikt. Als deze anderen zich niet bewust zijn van de macht die mensen op hen uitoefenen, spreken we van manipulatie. Als er gesproken wordt over macht wordt meestal de controle over anderen bedoeld. Een persoon met macht heeft iets te zeggen over andere mensen. Het woord macht kan nog in verschillende andere betekenissen gebruikt worden, maar in deze site over non-verbale communicatie willen we het accent leggen op macht in de relationele sfeer. Vaak wordt daarbij de klassieke definitie van Max Weber geciteerd:

Het vermogen van mensen om anderen tot bepaalde vormen van gedrag te brengen overeenkomstig de eigen doeleinden. Ook als die anderen het er niet mee eens zijn of niet willen.

Machtsbronnen

Met macht oefen je dus doelbewust invloed op een ander uit zodat hij of zij iets doet dat jou voordeel brengt. Deze macht is gebaseerd op een zekere vorm van overwicht. Mensen kunnen dit overwicht ontlenen aan verschillende machtsbronnen zoals geld, kennis, ervaring, postuur en fysieke kracht. Hierdoor lijken ze meer, groter, sterker of belangrijker dan andere mensen en kunnen hiermee een bepaalde angst inboezemen.

Macht door de persoonlijkheid

Er zijn ook mensen die alleen al door hun persoonlijkheid macht kunnen uitoefenen. Daarbij spelen hun verbale vermogens uiteraard een rol, maar zeker ook de manier waarop ze zich door middel van hun lichaamstaal presenteren. Non-verbaal gedrag heeft in veel gevallen zelfs een grotere impact op anderen dan woorden. Hieronder geef ik een opsomming van aspecten van lichaamstaal waarmee iemand macht kan uitdrukken. Daarbij is het belangrijk te beseffen dat een enkel signaal soms nog niet zoveel zegt, maar dat de combinatie van verschillende uitingen in lichaamstaal vaak wel veelzeggend is.

Houding

"Ik heb soldaten in het douchehok ontzag zien tonen voor sergeants zonder te weten wat hun rang was. De sergeants slaagden erin door met hun houding een boodschap in lichaamstaal over te brengen waaruit duidelijk bleek wat ze waren"

Julius Fast, de taal van het lichaam

Bij iemand die een dominante of superieure houding aanneemt, denken we misschien aan een persoon die statig rechtop staat met zijn schouders naar achteren. Hij heeft zijn hoofd opgeheven en steekt zijn kin vooruit zodat hij als het ware neerkijkt op de persoon die voor hem staat. Hij houdt zijn armen over elkaar waardoor zijn schouders omhoog komen, grijpt met opgerichte duimen zijn revers vast of plaatst zijn handen op zijn heupen om zijn prestigieuze voorkomen te benadrukken. Als hij zit strekt hij zich naar achteren en plaatst hij soms zijn beide handen achter zijn nek met de ellebogen naar buiten gericht. Deze houdingen maken zeker indruk op anderen. Toch kan iemand zijn superioriteit ook laten blijken door het aannemen van een nonchalante asymmetrische houding. In bijzijn van een mindere kan een vooraanstaande leidinggevende bijvoorbeeld een beetje onderuit hangen in zijn stoel, met zijn benen over elkaar geslagen. Hij kan als hij dat wil zelfs zijn benen op tafel leggen. Door deze houding geeft hij te kennen dat hij van de ander niets te vrezen heeft en dat hij geen verantwoording aan de ander hoeft af te leggen. De mindere zal op hetzelfde moment juist een symmetrische houding aannemen als teken van respect.

Stem en ademhaling

De stem heeft een belangrijke rol binnen machtsverhoudingen. Je kunt macht onder andere laten blijken door vergroten van stemvolume. Een duidelijk voorbeeld hiervan vinden we opnieuw bij de onderofficier uit het leger die tijdens de exercitie zijn gezag over zijn soldaten middels stemvolume laat blijken: Geef acht! Ook een echtpaar dat ruzie heeft zal elkaar soms van hun gelijk willen overtuigen door steeds luider en ook steeds sneller te gaan spreken. In veel gevallen gaat zo'n discussie over in schreeuwen tegen elkaar. In het algemeen komt zo'n scheldpartij toch niet erg ten goede aan de communicatie. Iemand die schreeuwt is zeker niet beter te verstaan als de ander toch niet wil luisteren. Een gezagsdrager kan soms juist macht laten blijken door in bepaalde situaties, zoals tijdens een vergadering, rustig en met gedempte stem te spreken. Hierdoor dwingt hij anderen om goed naar hem te luisteren en ook de tijd te nemen voor wat hij wil vertellen. Om dezelfde reden maakt hij gebruik van spreekpauzes die soms lang kunnen duren. Ook door zijn kalme ademhaling kan de machtshebber overwicht laten blijken: "alles onder controle!" Een zucht of een kuchje die een stilte doorbreken kunnen zeer bepalend zijn voor het verdere verloop van een contact.

Aanraking

Iemand met macht mag een ander meer aanraken. Aanraking kan zeer bepalend zijn. Het beetpakken van de arm van een ander bijvoorbeeld, legt hem het zwijgen op en dwingt hem te luisteren. Ook beroepsmatige aanraking heeft bepaalde machtsaspecten waar niet iedereen altijd bij stilstaat: Een verpleegkundige kan als troost een arm om een patiënt heenslaan. Andersom zou het niet gebruikelijk zijn als de patiënt de verpleegkundige op dezelfde manier zou troosten. Een docente mag een leerling best een aai over zijn bol geven als beloning voor zijn goede prestatie terwijl de leerling de lerares niet zomaar door de haren mag wrijven als blijk van waardering. Deze voorbeelden tonen aan dat dit soort aanrakingen plaatsvinden vanuit een bepaalde machtsverhouding: de een mag de ander aanraken, maar de ander mag dat in dezelfde situatie niet! Of mensen elkaar mogen aanraken, wanneer en welke lichaamsdelen daarbij mogen worden aangeraakt is afhankelijk van verschillende factoren zoals: cultuur, situatie, onderlinge relatie en positie, leeftijdverschil en geslacht van beiden. Ongewenste intimiteit vindt plaats wanneer misbruik wordt gemaakt van een machtspositie. De persoon die wordt betast of anderszins wordt lastiggevallen, zal zich misschien nauwelijks verdedigen en ook geen melding maken van het voorval als hij/zij afhankelijk is van de machtspersoon. Via aanraking vinden ook allerlei andere vormen van fysiek geweld plaats om indruk op anderen te maken en als uiting van macht.

Handdruk

Een bijzondere vorm van aanraken is de handdruk, en het zal je niet verbazen, ook door de manier waarop je een hand geeft kun je macht laten blijken. Veel mensen die een dominante of juist onderdanige hand geven zijn zich daar overigens maar nauwelijks van bewust. De dominante handdruk is steviger dan gemiddeld. Vaak is de arm gestrekt en is de hand zo gedraaid dat die iets bovenop die van de ander ligt. Sommige mensen pakken de hand van de ander met beide handen vast, evenals politici dat soms doen. Door deze manier van hand geven, hopen ze een goede indruk bij de ander te maken en daarmee hun machtspositie te vergroten. Zo'n handdruk kan misschien gevoelig overkomen tijdens een contact tussen goede bekenden, maar als deze manier van groeten bij vreemden wordt toegepast, wekt deze vaak wat achterdocht over de bedoelingen van de handgever.

Gebaren

Met zwierige gebaren toont een dirigent zijn gezag over een orkest. Andere mensen verstaan de kunst om met gebaren hun relaties te dirigeren. Door middel van gebaren kan een verschil in dominantie worden aangeven. Machtig gebaarvertoon zoals het met de vuist op tafel slaan, mag alleen worden toegepast door personen die hiertoe, vanwege de bestaande macht binnen de relatie, gerechtvaardigd zijn. Een kind zal dit binnen een gezin minder makkelijk kunnen doen dan een van de ouders. Andere gebaren kunnen op subtiele wijze de machtsverhouding binnen een relatie benadrukken. Als iemand met een priemende vinger ritmisch zijn woorden ondersteunt, benadrukt hij niet alleen de belangrijkheid van deze woorden, maar uit hij zich tevens in wel te verstane appellerende lichaamstaal: "nu moet je eens goed naar mij luisteren!". De woorden "ga zitten!" hebben een totaal verschillende betekenis, afhankelijk of ze worden ondersteund door een handgebaar met de handpalm omhoog of juist met de handpalm omlaag. In de eerste situatie wordt de ander uitgenodigd om plaats te nemen in het tweede geval betreft het eerder een opdracht. Een naar de stoel uitgestoken wijsvinger kan dezelfde zin tot een bevel maken. Macht wordt ook uitgedrukt door de hoeveelheid gebaren die iemand maakt en de bewegelijkheid daarvan. Een machtspersoon toont zich sterker als hij toont dat hij zijn zenuwen onder controle heeft. Hij presenteert zich dan krachtig naar anderen door zijn rust. Een machtspersoon maakt daarom weinig onnodige bewegingen en beperkt zijn gebaren tot het minimum.

Gezichtsuitdrukking

Verschillende gezichtsuitdrukkingen kunnen een zeer bepalend karakter hebben. Tijdens een vergadering kan de voorzitter een spreker de mond snoeren, alleen al door hem strak met een frons aan te kijken. Kinderen kunnen zo'n zelfde bestraffende blik van een ouder ook onmiskenbaar verstaan. Er kan ook andere mimiek worden gebruikt om macht te tonen. Met een korte glimlach, waarbij slechts je mond beweegt kun je een ander het signaal geven dat je zijn humor niet op prijs stelt. Door een vermoeide blik en opgeblazen wangen en een zucht laat je de ander je verveling blijken. Peuters uitten hun macht met een pruillip: "pas op, of ik ga huilen!".

Oogcontact

Al van onze ouders leerden we dat aankijken tijdens een gesprek met een ander getuigt van beleefdheid en respect. In de praktijk blijkt het echter niet altijd even makkelijk om een ander aan te kijken. De blik van de ander kan erg op onze zenuwen werken. Voor een groot deel heeft dat te maken met de machtsaspecten die vergezeld gaan met oogcontact. In enkele spreekwoorden wordt al verduidelijkt hoe de manier waarop iemand naar ons kijkt en de manier waarop wij deze blik beantwoorden bepalend kan zijn voor de onderling machtsverhouding

"hij keek op mij neer"
"ik keek naar hem op"

De blik van hoog naar laag is dus kleinerend terwijl de blik van laag naar hoog de ander op een voetstuk plaatst. De stand van je hoofd speelt daarbij ook een voorname rol. Door aankijken en wegkijken wordt normaliter het verloop van een contact gereguleerd. Aankijken bepaalt of een gesprek zal plaatsvinden en hoe de gespreksduur is verdeeld. Iemand langer en strakker aankijken dan in een bepaalde situatie gebruikelijk is (staren) kan ook als machtsbron worden gebruikt. Ook door het juist negeren van oogcontact kan iemand zijn machtsstatus benadrukken. Bijvoorbeeld terwijl je binnenkomt in de kamer van je directeur blijft hij nog even verdiept in zijn leeswerk alvorens hij je aankijkt.

Afstand

Hoe vol het gebied waarin we leven ook is, we handhaven een zone of territoir om ons heen - een onschendbaar gebied dat we voor onszelf proberen te houden. Hoe we dit gebied verdedigen en hoe we reageren als iemand erin doordringt, en how we ons in andere zones begeven, kan worden opgetekend en in veel gevallen constructief worden benut.

Julius Fast, de taal van het lichaam

Machtshebbers hebben een grotere persoonlijke ruimte om zich heen. De machtshebber bepaalt hoe anderen daarin mogen toetreden. Andersom is het een machtshebber, bijvoorbeeld de chef, toegestaan om naar gelieve altijd tot de persoonlijke en zelfs de intieme zone van een werknemer toe te treden.

Plaats

Net als dieren hebben mensen territoriumgedrag. Ze hechten zich aan vaste plaatsen die ze tegen indringers beschermen. De plaats die een werknemer inneemt geeft aan welke positie hij heeft binnen het bedrijf. Over het algemeen geldt hiervoor:

• een eigen ruimte is beter dan gedeelde ruimte
• veel ruimte (grote kamer) is beter dan weinig ruimte
• een hoger gelegen plaats is beter dan een lager gelegen plaats
• een plaats op een hoek is beter dan op het midden van een gang
• gesloten is beter dan open (ramen)
• dichter bij een belangrijk persoon is beter dan verder af

Ook de plaats binnen de ruimte, de grootte van het meubilair en de positie ten opzichte van de ingang zijn bepalend. Je kunt beter een positie met het gezicht naar de deur innemen dan een positie met je rug naar de deur.

Doen

Binnen een relatie kan gedrag een betekenis hebben die de onderlinge machtsverhouding benadrukt. Klassiek is het voorbeeld van een man die na zijn werk op de bank ploft en zich zwijgzaam achter de krant verhult. In communicatieve zin geeft hij daarmee te kennen: "ik heb hard gewerkt en nu behoefte aan rust; ik heb het recht om dit te doen." De vrouw antwoordt door vanuit de keuken een geluid van kletterend serviesgoed te laten horen: "ik heb ook de hele dag gewerkt en ben nu nog steeds bezig; jij mag ook wel eens wat doen!" Aan de manier waarop twee mensen zich gezamenlijk presenteren, kun je soms zien wie van beiden in deze situatie de macht heeft. Degene die de verhoudingen bepaalt loopt vaak voorop, voert het woord en neemt meer initiatieven. Dit hoeft overigens niet steeds dezelfde persoon te zijn. De macht binnen een relatie kan wisselen per gelegenheid.

"Vanzelfsprekende" opdrachten in lichaamstaal

Vaak hoeft er door een machtsdrager maar weinig gedaan te worden om op non-verbale wijze zijn wensen te presenteren en uitgevoerd te krijgen. Hij gaat daarbij uit van een zekere vanzelfsprekendheid, dat op zijn teken iets door de ander gedaan wordt. Een chirurg kan van de operatieassistente verwachten dat zij op een bepaalde manier een scalpel aanreikt als hij zijn hand opheft. Een accountant kan er van uitgaan dat zijn secretaresse de artikelen die hij zwijgzaam op haar bureau deponeert voor hem uittypt. Binnen een werksituatie kunnen dergelijke vanzelfsprekendheden een zinvolle functie hebben. Soms bestaan er binnen persoonlijke relaties ook van dergelijke vanzelfsprekendheden. In sommige gezinnen is bijvoorbeeld wijzen over de eettafel of knippen met de vingers voldoende om de boter in jouw richting te doen komen. Een arm om je schouder kan een niet mis te verstaan teken zijn dat je partner seks met je wil. Ook hier is sprake van een machtsverhouding. Probeer binnen jouw eigen relaties steeds alert te zijn op dit soort signalen en onderzoek wat ze voor jou betekenen.

Sancties of straf

Dreigen met sancties of straf kan een machtspositie ondersteunen. Het aparte is dat zo'n sanctie in werkelijkheid vaak niet eens uitgevoerd hoeft te worden, om effect te hebben. De dreiging ermee, bijvoorbeeld door middel van een verwijtende blik of een opgestoken vinger, is vaak al voldoende. Soms bedenkt de ander daar zelfs straf bij die hem mogelijkerwijs boven het hoofd hangt. Voor de sancties zelf wordt vaak ook lichaamstaal gebruikt. Dit zijn niet altijd lijfelijke straffen zoals een 'draai om de oren' of een aframmeling, maar ook het vermijden van oogcontact (negeren) of langdurig zwijgen kunnen als straf ervaren worden.

tekst: Frank van Marwijk.
© Bodycom Lichaamscommunicatie

---

Boek: De logica van de macht Iedereen heeft dagelijks met macht te maken - mensen oefenen macht uit of ondergaan deze. Aan het begrip macht kleeft vaak een negatieve betekenis. Macht is een van de krachtigste oorzaken van teleurstelling, ontevredenheid, frustratie, leed en van geblokkeerde menselijke ontplooiing. Maar macht is een onontkoombaar bestanddeel van de maatschappij, en behalve noodzakelijk ook nuttig. Machtsverschillen komen overal in de maatschappij voor: tussen sterkeren en zwakkeren, tussen ouderen en jongeren, tussen mannen en vrouwen, tussen autochtonen en allochtonen, maar ook binnen die groeperingen onderling. Dit boek is bedoeld als hulpmiddel om het inzicht in macht te verbreden en te verdiepen, capaciteiten in het hanteren ervan te verbeteren, en om te verdiepen, capaciteiten in het hanteren ervan te verbeteren, en om de attitude ten opzicht van macht te versterken. De auteur analyseert een groot aantal observaties. Hierdoor leert men in het gedrag van anderen machtsgedrag en machtsdrijfveren te herkennen, en om deze drijfveren in onszelf te erkennen.

De logica van de macht   M.Mulder   Uitgeverij Scriptum   2004   ISBN 9055943207

---

Gerelateerde onderwerpen:

assertiviteit I  agressie I  ruzie I  contact aangaan I  management I  stress

  Lichaamstaal bij baby's  
Kan een baby praten? Ontdek dit en nog veel meer in het succesvolle boek Lichaamstaal bij baby's van Frank van Marwijk. In dit boek staat de communicatie tussen ouder en baby centraal. Het boek biedt boeiende informatie aan ouders met baby's en aan iedereen die beroepsmatig met baby's te maken heeft. Ook leuk als kraamcadeautje.

 Meer informatie
 Hoofdstukindeling
 Online bestellen

---

Manipuleren kun je leren geschreven door lichaamstaalexpert Frank van Marwijk Meer dan 30.000 exemplaren! Bestellen via Managementboek Bestellen via Bol.com

Informatie

Indien u belangstelling heeft voor een presentatie over lichaamstaal binnen uw bedrijf of vereniging dan geven wij hierover graag meer informatie.

Bodycom Lichaamscommunicatie Voorschoten K.v.K. Haaglanden 28088572

https://www.lichaamstaal.nl e-mail: telefoon: 06 16024219

 Volg @lichaamstaal op Twitter

---