Lichaamstaal in het onderwijs

Home Groeten Luisteren Contact maken Baby's Stress Waarheid Eerlijkheid Waardering Manipuleren NLP Liefde Dating Flirten Sollicitatie Verkoop Toespraak Presentatie Vergaderen Pengebruik Roken Aanspraak Assertiviteit Ruzie Agressie Macht Man/vrouw Samen in bed Kinderen Op school Onderwijs Op kantoor Sport Spiegelen Gedachtenlezen? Dieren

Lees alles over lichaamstaal in
het boek van lichaamstaalexpert
Frank van Marwijk

Bestel het boek LICHAAMSTAAL bij
bol.com of Managementboek.nl

Spakeloos onderwijs

Les geven zonder woorden
Op school leer je niet alleen rekenen, taal, geschiedenis en aardrijkskunde. In het onderwijs wordt een belangrijke basis gelegd voor de sociale interacties die kinderen in hun latere leven aangaan. Lichaamstaal heeft een belangrijke plaats in het lesaanbod binnen het onderwijs ook al wordt dit niet expliciet als vak benoemd.

Al in de eerste jaren van het onderwijs op de basisschool leren kinderen hoe ze behalve met woorden ook non-verbaal op een effectieve manier communiceren. Want het is juist deze woordenloze taal die bepalend is voor de sociale interacties die plaatsvinden. Feiten en kennis kun je het gemakkelijkst in woorden uitdrukken, maar als het er om gaat hoe je met elkaar overweg kunt, blijkt dat eerder uit je manier van doen.

Wie ben ik en wie ben jij?
Al op jonge leeftijd houden kinderen zich bezig met betrekkingsvraagstukken. Daarbij gaat het om zaken als sympathie (wie vind ik aardig?), erkenning (hoor ik er wel bij?), waardering (doe ik het wel goed?), aandacht (word ik wel gezien en gehoord?) en macht (wie is de baas?). Kinderen zijn daar met elkaar voortdurend mee bezig. Zelfs kleuters doen dat al: "Nee, jij mag niet naast me zitten, Ik vind jou niet lief!". "Wil jij met mij spelen?". De vraag of je er wel of niet bij hoort blijft ook in het latere onderwijs centraal staan. In de hogere klassen van het basisonderwijs en in de eerste klassen van het middelbaar onderwijs zijn kinderen nog steeds op zoek naar hun identiteit: Wie ben ik, hoe zien anderen mij en welke plek heb ik in de groep?

Een kenmerkend voorbeeld zie je bij een groepje kinderen dat met elkaar in een cirkel op het speelplein van de school staat te praten. Meestal is dit een gesloten cirkel met kinderen die 'erbij horen'. Vaak staan er nog een paar kinderen half achter. Zij willen erbij horen, maar worden niet toegelaten tot de centrale cirkel. Je zult zien dat het steeds dezelfde kinderen zijn die deze positie innemen. Bij de interacties die tussen kinderen plaatsvinden is het belangrijk er op te letten wie zich tot wie richt en wat de sfeer daarbij is. Heb je daarbij het gevoel dat er een ontspannen uitwisseling plaatsvindt of dat de onderlinge verhoudingen vastgesteld worden?

Wie steekt zijn vinger op?

Leerkrachten moeten zich voortdurend bewust zijn van de sociale interacties die tussen kinderen plaatsvinden. Deze uiten zich vooral door non-verbaal gedrag. Wat betekent het bijvoorbeeld als een kind zijn vinger opsteekt in de groep? Een voor de hand liggend antwoord is dat hij een vraag wil stellen, een oplossing weet of dat hij gewoon iets wil zeggen. Zo is dat immers afgesproken. Maar bij het opsteken van de vingers kijken kinderen ook naar elkaar. Ook dit gedrag is dus sociaal bepaald. Als iedereen zijn vinger opsteekt, kun je niet achterblijven, ook al weet je het antwoord op een vraag niet. Bij een kind dat altijd zijn vinger opsteekt en zo wil laten blijken dat hij het goed weet, kun je je tegelijkertijd afvragen wat zijn positie is in de groep. Waarom heeft hij de aandacht van de leerkracht blijkbaar zo hard nodig?

De positie van de leerkracht

Er zijn verschillende manieren waarop leerkrachten zich bezig houden met non-verbale communicatie. Ze moeten lichaamstaal van kinderen kunnen waarnemen, interpreteren en daar adequaat op reageren. Zo krijgen ze een beeld van de verhoudingen die bestaan tussen de kinderen. Daarnaast moeten ze ook letten op hun eigen lichaamshouding en presentatie. Deze is bepalend voor de manier waarop ze de kinderen benaderen. Het is goed om als leerkracht je eigen stijl te ontdekken. Ben je formeel of losjes in het contact met kinderen. De manier waarop kinderen jou tegemoet treden wordt daardoor bepaald. Hoe verdeel je de aandacht over de kinderen en hoe behoud je het overzicht?

De plaats van de leraar is essentieel voor het verkrijgen van zoveel mogelijk informatie en het behouden van overzicht. En die plaats is niet alleen in het leslokaal! Als het pauze is tussen de lesuren en de kinderen buiten spelen, gaan de meeste docenten aan de koffie. Bij toerbeurt staan ze buiten om de orde te bewaren. Besef dat je op dat moment veel meer doet dan alleen de orde bewaren. De speelplaats is de uitgelezen plek waar je de verhoudingen tussen de kinderen kunt waarnemen.

In het klaslokaal dient de leerkracht zich ook bewust te zijn van de plaats die hij kiest en de ruimte die hij inneemt. Kan hij iedereen evengoed in de gaten houden? Welke afstand houdt hij aan? Varieert hij in plaats en afstand? Dit laatste is sterk afhankelijk van de context (waar zijn de kinderen mee bezig?) en de groep. In deze zin is het ook nuttig om erop te letten waar de kinderen zelf gaan zitten ten opzichte van elkaar en ten opzichte van de leerkracht.

De plaats in het klaslokaal

Kinderen kiezen bewust hun plek. In het begin van het schooljaar worden de plaatsen bepaald en daarna zoekt ieder kind telkens weer zijn eigen 'plekje'. Het hebben van een eigen plaats is iets van onze menselijke aard. Als er een nieuweling in de groep komt vindt de stoelendans opnieuw plaats. De kans is groot dat deze nieuweling een plekje krijgt dat overblijft. Heeft hij zijn positie in de groep eenmaal bepaald, dan kan het zijn dat hij voor zichzelf een nieuwe plek opeist. De plaatsen die kinderen kiezen, hebben te maken met hun voorkeuren voor elkaar en de machtspositie ten opzichte van elkaar. Het is logisch dat een kind het liefst een plek kiest waar hij zich het meest op zijn gemak voelt en naast iemand die hij het meest mag.

Maar de plek die een kind kiest wordt ook bepaald door de verhouding met de docent. Expressieve kinderen zoeken letterlijk en figuurlijk hun plek op de voorgrond. Angstige kinderen zullen wegkruipen voor datgene waar ze bang voor zijn. Hebben ze angst voor hun klasgenootjes, dan willen ze zich het liefts aan je juf of meester vastklampen. Maar als ze juist onzekerheid voor de docent hebben, zoeken ze een plek waar ze niet gemakkelijk gezien worden. Je zou verwachten dat deze kinderen achteraan gaan zitten, maar vaak zitten ze aan de zijkant in de dode hoek van de docent.

tekst: Frank van Marwijk.
© Bodycom Lichaamscommunicatie

De lichaamstaal van de docent

Boek: Contact maken
Het boek Contact maken van Tom Boves en Marijke van Dijk biedt veel nuttige informatie over verbale en non-verbale communicatie voor leerkrachten.

Veel scholen streven naar een open, veilige sfeer en naar een respectvolle omgang met leerlingen en ouders. Maar hoe je daar inhoud aan geeft, is voor bijna evenveel scholen een vraag. Dit boek vertaalt begrippen als openheid, respect en veiligheid naar concreet gedrag. Aan de hand van praktische do's en don'ts leert de gebruiker welk gedrag effectief is en past binnen een professionele schoolcultuur.

Dit boek bestaat grofweg uit drie delen. Het eerste deel laat zien wat contact eigenlijk is en waarom het belangrijk is om contact te maken. Het beschrijft ook hoe de houding van een docent van invloed is op de kwaliteit van het contact en de pedagogische begeleiding. Het tweede deel behandelt non-verbale vormen van contact en gaat vooral over de taal van het lichaam. Welke non-verbale uitingen helpen je het contact met leerlingen, ouders en collega's op positieve wijze aan te gaan en te onderhouden? In het derde deel leren de gebruikers hoe ze op een respectvolle en open manier leerlingen zelf verantwoordelijk kunnen houden voor hun gedrag en hun prestaties op school. Ze leren hoe ze samen met leerlingen afspraken kunnen maken over de gang van zaken in de klas en krijgen een praktische oplossing voor motivatieproblemen. Ook het contact met ouders en collega's krijgt ruime aandacht.

De website bij dit boek brengt de vaardigheden in beeld en biedt extra oefenmateriaal waarmee gebruikers zich de stof eigen kunnen maken. En dat is belangrijk. Want jong of oud: alle mensen floreren dankzij hun contact met anderen. Leerkrachten die goed contact kunnen maken met leerlingen, ouders en collega's, komen competent over.

Wie met Contact maken werkt, ervaart hoe het eigen gedrag inwerkt op de mensen om zich heen. Leerkrachten die de eenvoudige technieken toepassen, hebben niet alleen een beter contact met leerlingen, ouders en collega's; ze komen 's avonds met meer energie thuis en putten meer bevrediging uit hun werk. De technieken en vaardigheden die in deze methode behandeld worden, passen binnen elke vorm van onderwijs en staan los van elke onderwijsvernieuwing. Ze ondersteunen de pedagogische begeleiding in de klas en brengen een professionele communicatiecultuur in het onderwijs. De auteurs hebben een taalwetenschappelijke achtergrond en werken als onafhankelijk communicatietrainer.

Meer informatie

Boek: Lichaamstaal, praktijkboek voor de leraar
Victor van Geel
Het boek Lichaamstaal, praktijkboek voor de leraar van Victor van Geel is een onmisbaar boek voor leerkrachten. Veel scholen streven naar een open, veilige sfeer en naar een respectvolle omgang met leerlingen en ouders. Maar hoe je daar inhoud aan geeft, is voor bijna evenveel scholen een vraag. Dit boek vertaalt begrippen als openheid, respect en veiligheid naar concreet gedrag. Aan de hand van praktische do's en don'ts leert de gebruiker welk gedrag effectief is en past binnen een professionele schoolcultuur.

Gerelateerde onderwerpen:
Houding in de klas
Lichaamstaal van kinderen

Lichaamstaal bij baby's
Kan een baby praten? Ontdek dit en nog veel meer in het succesvolle boek Lichaamstaal bij baby's van Frank van Marwijk. In dit boek staat de communicatie tussen ouder en baby centraal. Het boek biedt boeiende informatie aan ouders met baby's en aan iedereen die beroepsmatig met baby's te maken heeft. Ook leuk als kraamcadeautje.

Meer informatie
Hoofdstukindeling
Online bestellen

Manipuleren kun je leren
geschreven door lichaamstaalexpert
Frank van Marwijk

Meer dan 30.000 exemplaren!
Bestellen via Managementboek
Bestellen via Bol.com