Lees alles over lichaamstaal in het boek van lichaamstaalexpert Frank van Marwijk

Bestel het boek LICHAAMSTAAL bij
bol.com of Managementboek.nl

---

Hoofdstand en -beweging

Lichaamstaal: een hoofdzaak

Heb je ooit iemand ontmoet met een blessure aan zijn nekwervels, bij wie zijn hoofd onbeweeglijk werd gefixeerd met een nekkraag? Misschien heb je zelf wel eens ervaren hoe dit voelt. Mensen die dit wel eens hebben meegemaakt weten ook hoe lastig het is om te spreken met anderen als je zelf je hoofd niet kunt bewegen. Je mist dan een belangrijk communicatie-instrument. Als alternatief bewegen deze mensen soms hun hele bovenlijf om toch hun aandacht en betrokkenheid aan de ander te kunnen laten merken.

Je knikt terwijl je luistert...

Als ik knik is dat vooral... om mijn gesprekspartner te laten merken dat ik luister en hem aan te moedigen om door te spreken. om mijn gesprekspartner te laten zien dat ik het met hem eens ben.

Je gebruikt je hoofd voor veel meer dan alleen om je oren uit elkaar te houden, schrijft communicatiespecialist Gordon W. Wainwright in zijn Engelstalige cursus: Teach Yourself Body Language. Hier heeft hij zeker gelijk in. De stand en bewegingen van het hoofd hebben een essentiële functie in de communicatie bij onder meer het vaststellen van de onderlinge verhoudingen, het tonen van aandacht en de regulatie van contacten met anderen.

Televisie zonder geluid

Heb je wel eens gekeken naar een gesprek op televisie en daarbij speciaal gelet op de houdingen en bewegingen van de hoofden van de mensen? Draai de volgende keer eens het geluid weg en het zal je verbazen hoeveel je dan nog van het gesprek kunt volgen. Natuurlijk weet je niet meer waarover de aanwezigen spreken maar je kunt bijvoorbeeld wel bemerken of de sprekers het met elkaar eens zijn. Je kunt zelfs vaststellen of er een mededeling wordt gedaan of een vraag gesteld. Bij een stelling gaat gewoonlijk aan het einde van de zin ons hoofd wat omlaag. Bij een vraag eindigen we met een hoofdbeweging omhoog. Behalve dit zul je verschillende standen en bewegingen van de hoofden van de gespreksdeelnemers bemerkt hebben. Laten we eens kijken naar de betekenissen van de standen van het hoofd en ook de bewegingen die we met ons hoofd maken.

De stand van je hoofd

De stand van je hoofd tijdens een gesprek kan al veel verduidelijken over je gemoedstoestand, belangstelling en relatie met de ander. De normale positie van het hoofd is rechtop. Als je je hoofd rechtop houdt, toon je een eerlijke en zelfverzekerde houding naar de ander. Als je tijdens een ontmoeting je hoofd naar achteren kantelt, waardoor je kin naar voren priemt, komt dit hautain en minachtend over. Je kijkt vanuit deze positie letterlijk op de ander neer. Voorover kantelen van het hoofd daarentegen kan duiden op onderdanigheid of depressie, tenminste als je blik daarbij ook omlaag gericht is. Dragers van een leesbril hebben soms de gewoonte om een ander over hun bril aan te kijken. Ook zij kantelen hun hoofd naar voren maar kijken hun gesprekspartner daarbij strak aan. Dit doet denken aan een strenge schoolmeester en komt confronterender over dan vaak wordt bedoeld.

Als je een meningsverschil met iemand hebt, kan het zijn dat je je hoofd vanuit je schouders naar voren drukt, terwijl je de ander daarbij strak aankijkt. Deze stand van je hoofd is vergelijkbaar met de houding die je aanneemt als je strak naar het beeldscherm van je computer staart. Als je op dit moment spanning in je nek en schouders voelt, zit je waarschijnlijk nu ook in deze houding. Je ziet ditzelfde ook wel eens bij voetballers, die het niet erg met elkaar eens zijn over een vermeende overtreding. Zij strekken hun nek naar voren en kijken de tegenstander strak aan. Daarbij staan ze soms met hun armen in hun zij of houden hun vuisten gebald op heuphoogte. Deze houding komt intimiderend en agressief over.

Het is maar net hoe scheef je het bekijkt!

Als je je hoofd schuin houdt, duidt dit in het algemeen op belangstelling. Zijwaarts kantelen van het hoofd is iets dat we van nature doen wanneer we door iets geboeid zijn. Een hond houdt zijn kop schuin als hij een hoog geluid hoort of wanneer hij jou van je gebakje ziet genieten. Kinderen, zelfs als ze nog niet kunnen spreken, kantelen ook hun hoofd als teken van belangstelling. Een verliefd meisje kan haar hoofd schuin houden, glimlachen en haar ogen een beetje samen knijpen om op een flirterige, uitdagende manier de aandacht van een jongen te trekken. Als je tijdens een gesprek je hoofd schuin houdt terwijl je luistert, is dat voor de spreker eveneens een teken van belangstelling. Je laat zien dat je geïnteresseerd bent in wat hij vertelt. Het is geen probleem als je daarbij je kin vasthoudt met duim en wijsvinger, maar het is zeker niet de bedoeling dat je met je kin of je wang steunt op de palm van je hand. Als je steun nodig hebt voor je schuine hoofd wordt dit juist gezien als een uiting van vermoeidheid en verslappen van je aandacht.

Wisselen van hoofdpositie

Misschien houd je je hoofd een beetje schuin terwijl je naar de ander luistert. Je toont je zo een goede luisteraar, maar opeens zegt de ander iets waar jij je vraagtekens bij hebt. Je kantelt je hoofd nu naar de andere kant en kijkt daarbij met een lichte frons. Door de positie van je hoofd te wijzigen verander je opeens van een luisterende naar een vragende houding.

Richting aanduiden

Een andere belangrijke aanwijzing voor je aandacht is de richting waarheen je hoofd gedraaid is. Als je naar iemand luistert, keer je je hoofd gewoonlijk geheel in diens richting (en kijk je hem dus niet alleen vanuit je ooghoeken aan). Als iemand zegt dat hij naar je luistert, terwijl zijn hoofd de andere kant op wijst, komt dat veelal niet als zodanig over. We verwachten dat onze gesprekspartner ons recht aankijkt als hij aandacht heeft voor wat we vertellen. Dat is niet geheel voor niets. Als je je letterlijk naar iemand richt, kun je het gesprek beter volgen dan wanneer je de andere kant op kijkt. Probeer in een restaurant maar eens goed te luisteren naar een gesprek dat plaatsvindt aan de tafel direct naast je. Zelfs als je je oor in de richting van de spreker keert is het moeilijker om te volgen wat hij vertelt dan wanneer je hem zou aankijken. Voor een deel heeft dit te maken met "liplezen". Je hoeft niet doof of slechthorend te zijn om daarvan gebruik te maken. Ook mensen die goed kunnen horen, letten onbewust op de lipbewegingen van hun gesprekspartner terwijl ze luisteren. Daardoor kunnen zij de uitgesproken woorden makkelijker verstaan en zich ook beter concentreren op wat wordt gezegd.

Laat zien dat je luistert!

De spreker wordt overigens ook beïnvloed door het aankijkgedrag en het zich toekeren van de luisteraar. Als je tot iemand spreekt terwijl hij niet jouw kant op kijkt of met zijn ogen dicht zit, ben je vermoedelijk snel uitgepraat. Luisteren moet je niet alleen doen, maar ook laten zien. Veel mensen vinden het om dezelfde reden lastig om te praten met een blinde die zich niet naar hen toekeert maar recht vooruit blijft kijken. Een blinde maakt vaak wel duidelijk dat hij luistert door middel van andere lichaamstekens zoals knikken en hummen.

Als iemand wel wil meeluisteren, maar niet betrokken wenst te worden bij het gesprek keert hij zich niet naar de ander en kijkt eventueel vanuit zijn ooghoeken. Het is soms goed mogelijk om een ander te bespieden vanuit je ooghoeken zonder dat hij het merkt. De reden daarvan is de veronderstelling dat je aandacht vooral gericht is op hetgeen waarnaar je je hoofd hebt gedraaid. Mensen bespreken soms de meest intieme dingen met elkaar in aanwezigheid van een ander waarvan ze het idee hebben dat hij niet meeluistert, slechts omdat hij de andere kant opkijkt. Als jouw zijwaartse blikken te lang duren, kunnen ze echter wel worden bemerkt en dat is niet goed. Meeluisteren met een gesprek waarin je niet bent betrokken, wordt namelijk meestal als erg ongepast gezien.

Bewegen met het hoofd

Tot nu toe hebben we ons hoofd nog behoorlijk stil gehouden, laten we eens kijken wat het betekent als we ons hoofd gaan bewegen! Hoofdbewegingen van de spreker maar vooral van de persoon die luistert hebben een grote invloed op de interacties binnen een gesprek. Als je gesprekspartner veel naar je knikt terwijl je aan het woord bent, kun je er vanuit gaan dat hij het de moeite waard vindt om naar je te luisteren. Als hij zijn ogen open heeft tenminste. Heeft hij dat niet, dan duidt zijn knikken waarschijnlijk op een gevecht tegen de intredende slaap.

Beweeglijkheid

We danken de beweeglijkheid van ons hoofd aan de atlas (c1), de draaier (c2) en de andere gewrichten van de nek. In tegenstelling tot de meeste gewrichten, die het slechts mogelijk maken om het verbonden lichaamsdeel in een enkele richting te bewegen, geven de atlas en de draaier de mogelijkheid om ons hoofd zowel van links naar rechts te draaien en van achteren naar voren te kantelen. De Atlas - de bovenste nekwervel (c1) - waarop het hoofd naar voren en naar achteren kantelt, is verantwoordelijk voor de ja-beweging. De draaier - de tweede nekwervel (c2) - zorgt voor de nee-beweging. De flexibiliteit van de nekwervels maakt het bovendien mogelijk om ons hoofd zijwaarts te kantelen.

De termen c1 en c2 zijn vaktermen. Vanaf het hoofd heeft men de 7 cervicale (=nek) wervels aangeduid met c1...c7. Duidelijke plaatjes van de nekwervels vind je hier (Met dank aan Ruud Hijbels).

Bewegingen van het hoofd hebben een belangrijke functie bij het regelen van een gesprek. De in onze cultuur meest bekende bewegingen zijn knikken (op en neer kantelen van het hoofd) en schudden (heen en weer draaien van het hoofd) in de betekenis van respectievelijk "ja" en "nee". Een beweging die in onze cultuur minder duidelijke betekenis heeft is het heen en weer kantelen van het hoofd. Hierbij beweeg je als het ware je oren beurtelings richting naastliggende schouder. In India wordt dit zijwaarts heen en weer kantelen van het hoofd gedaan met de betekenis van "ja". Dit is opmerkelijk omdat dit gebaar nog het meest lijkt op ons "nee". Wij maken deze beweging ook wel als we als het ware iets afwegen. We doen dit bijvoorbeeld als we in twijfel trekken wat iemand zegt of om weerzin te tonen.

Knikken en schudden

Als je twee mensen met elkaar ziet spreken, kun je conclusies trekken over de voortgang van het gesprek door te letten op de manier waarop ze knikken en schudden met hun hoofd. Daarbij maakt het verschil wie van beiden knikt of schudt met zijn hoofd, op welke manier en hoe snel dit wordt gedaan. We zullen hier de volgende manieren van knikken en schudden met het hoofd verder uitwerken:

Knikken met het hoofd Langzaam knikken door de luisteraar Zeer langzaam knikken door de luisteraar Snel knikken door de luisteraar Langzaam knikken door de spreker Snel knikken door de spreker

Schudden met het hoofd Langzaam schudden door de luisteraar Snel schudden door de luisteraar Langzaam schudden door de spreker Snel schudden door de spreker

Behalve dit onderscheiden we nog:

Enkele knikken De achterwaartse knik Het zijwaartse knikje

Knikken

Langzaam knikken door de luisteraar
Als de luisteraar langzaam knikt in de richting van de spreker, betekent dit per definitie niet dat hij het ook met hem eens is. Langzaam knikken heeft meer de betekenis van: spreek door, ik luister, ik kan je volgen. Tijdens een telefoongesprek wordt deze manier van knikken vervangen door hummen: "hmm, hmm, uh,uh, en "ja" zeggen met een lage toon.

Het langzame knikken en het hummen stimuleren de spreker om verder te spreken. Een journalist zal op dezelfde manier knikken als een politicus zijn controversiële ideeën uit de doeken doet. Je toont je vooral een goed luisteraar als je je hoofd schuin houdt zoals eerder genoemd en daarbij langzaam knikt. Als je veel op deze manier knikt naar de mensen die tot je spreken zullen ze gemiddeld langer aan het woord zijn. Ze zullen jou zeker waarderen als gesprekspartner want, zo zullen ze zeggen, jij toont je een goed luisteraar!

Zéér langzaam knikken door de luisteraar
Door langzaam te knikken toon je in het algemeen belangstelling. Alleen als de luisteraar zéér traag knikt en daarbij zijn lippen tuit en fronst, is het waarschijnlijk dat hij hiermee juist aangeeft dat hij zijn twijfels heeft bij de woorden die zijn uitgesproken.

Snel knikken door de luisteraar
Als de luisteraar snel knikt is hij het eens met de spreker. Door snel te knikken geeft hij daarmee wel blijk van begrip en instemming met de woorden van de spreker. Tijdens een telefoongesprek wordt deze manier van knikken soms vervangen door regelmatig "ja" te zeggen. Het verschil met het "ja" in de betekenis van "ik versta je" zit vooral in de hoogte van de stem. Het "ja" wordt dan langgerekter en hoger uitgesproken.

Langzaam knikken door de spreker
Als de spreker langzaam knikt, benadrukt hij de woorden die hij uitspreekt terwijl hij knikt. Door dit te doen lukt het de spreker beter om de aandacht van de luisteraar vast te houden. Ook wordt hij beter door anderen verstaan.

Snel knikken door de spreker
Als de spreker snel knikt vertelt hij iets wat naar zijn mening écht waar is. Door het knikken tracht hij de luisteraar te overtuigen van deze mening.

Enkele knikken

Bij de bovengenoemde manieren van knikken wordt het hoofd enkele malen achter elkaar op en neer bewogen. Soms wordt echter maar een enkele keer geknikt. Daarbij kun je drie manieren onderscheiden:

1. Het knikje naar voren, waarbij de kin naar de borst wordt gebracht
2. De achterwaartse knik waarbij de het hoofd in de nek wordt gegooid
3. Het zijwaartse knikje waarbij het hoofd een korte zijwaartse beweging maakt

Het enkele knikje naar voren
Het knikje naar voren wordt vaak gebruikt als beleefde groet. Je zou dit kunnen zien als een ingeperkte vorm van buigen als respect voor de ander. In onze cultuur worden weinig diepe buigingen gemaakt naar andere mensen, tenzij men te maken heeft met een zeer hooggeplaatst persoon, zoals een lid van het koninklijk huis zijn of een religieuze leider. In oosterse culturen wordt veel meer gebruik gemaakt van de buiging als groet. Zoals gezegd is in onze cultuur slechts een korte knik met het hoofd overgebleven. Het knikje getuigt van respect voor de ander en wordt om deze reden het meest gebruikt tijdens een ontmoeting van personen die elkaar niet zo goed kennen of een verschillende gezagsverhouding hebben. Mannen geven vaker een voorwaarts knikje dan vrouwen. Vrouwen maken eerder een zijwaartse beweging met hun hoofd, gepaard gaand met het optrekken van de wenkbrauwen.

Het enkele knikje naar voren heeft ook een belangrijke functie in het sturen van een groepsgesprek. De voorzitter van een vergadering bijvoorbeeld, kan iemand door middel van een kort knikje de gelegenheid geven om te spreken. Mensen die voor een grote groep spreken kunnen belangrijke woorden benadrukken door deze vergezeld te laten gaan van een knikje. Tevens wordt deze manier van knikken gebruikt als manier om iets aan te duiden. Er wordt dan geknikt in de richting van een persoon of voorwerp waarop de aandacht gevestigd moet worden. Dit is niet altijd gepast maar in ieder geval veel acceptabeler dan wijzen met de vinger.

De achterwaartse knik
Hierbij wordt het hoofd in de nek gegooid en komt de kin omhoog. Deze manier van knikken wordt onder andere in Griekenland gebruikt als ontkenning, in plaats van het nee-schudden in onze cultuur. Bij ons heeft het, afhankelijk van de situatie, andere betekenissen als iemand zijn hoofd in zijn nek gooit.

Evenals het voorwaartse knikje kan de achterwaartse knik gebruikt worden als groet. Daarbij worden vaak de wenkbrauwen opgetrokken als teken van herkenning. Deze manier van groeten is vooral populair bij jongeren. De groet toont veel meer nonchalance dan het voorwaartse knikje. Als je dit doet zonder je wenkbrauwen op te trekken of te glimlachen, kan je hiermee zelfs een onbeleefde onverschilligheid laten blijken.

Een andere toepassing van deze hoofdbeweging is het accentueren van een vraag. Gewoonlijk gaat het hoofd al een beetje omhoog aan het einde van een vraag. Als de vraagsteller zijn hoofd in zijn nek gooit kan dit een manier zijn om aan te dringen op een antwoord. Het gebaar kan ook op zichzelf staan: Als je te lang naar iemand staart gooit de ander zijn hoofd in zijn nek met de bedoeling: "heb ik wat van je aan?" of "wat mot je?"

In een gesprek kan deze hoofdbeweging ook gemaakt worden bij een plotseling besef. Het hoofd wordt dan een beetje schuin naar achteren gegooid. Hierbij gaan ook de wenkbrauwen omhoog en valt de mond open: "Oh, zit dat zo!"

Je kunt je hoofd ook naar achteren bewegen met de bedoeling om te wenken in situaties waar het onbehoorlijk is om te schreeuwen of zelfs bewegingen met je arm te maken. Je beweegt hierbij je hoofd snel enigszins diagonaal achterwaarts en afhankelijk van de haast die geboden is dat iemand komt, kun je deze beweging herhalen.

Het zijwaartse knikje
Eerder noemden de schuine stand van het hoofd als een houding waarmee je vooral belangstelling aangeeft. We houden ons hoofd echter niet altijd stil en de zijwaartse bewegingen die we maken met ons hoofd kunnen verschillende betekenissen hebben. Vaak maken we alleen een kort zijwaarts knikje met ons hoofd. Je fronst en pruilt daarbij je lippen, waarmee je aangeeft dat je weliswaar beaamt wat iemand zegt, maar dat je het er tóch niet geheel mee eens bent. Doe je ditzelfde met een glimlach dan geef je te kennen dat je de ander niet geheel serieus neemt. Het opzij bewegen van het hoofd, in combinatie met het optrekken van de wenkbrauwen kan ook een manier van groeten zijn die overigens meer door vrouwen dan door mannen wordt gebruikt.

Hoofdschudden

Langzaam hoofdschudden door de luisteraar
Als de luisteraar langzaam zijn hoofd heen en weer beweegt, toont hij waarschijnlijk zijn ongeloof voor hetgeen de spreker vertelt. Ook kan het zijn dat de spreker zijn zorgen uitspreekt en dat de luisteraar op deze wijze zijn begrip voor deze zorgen uit.

Snel hoofdschudden door de luisteraar
Als de luisteraar snel zijn hoofd heen en weer beweegt, laat hij blijken dat hij het niet eens is met de spreker en er graag wat tegenin wil brengen. Als je je hoofd naar voren kantelt en je hoofd schudt als een paard geef je aan dat je geheel afkeurt wat de ander zegt.

Langzaam hoofdschudden door de spreker
De spreker vertelt iets moeilijks of zorgelijks en ondersteunt zijn emotie op deze wijze. Het is belangrijk er op te letten dat je hoofdbewegingen overeenstemmen met hetgeen je zegt. Er zijn mensen die niet zeker zijn van zichzelf en nee-schudden als ze iets vertellen. Dit verkleint de geloofwaardigheid aanzienlijk. Het komt vaak voor dat een spreker op deze manier zijn eigen betoog tegenspreekt doordat hij met zijn nee-schudden te kennen geeft dat hij eigenlijk zelf niet zo gelooft in wat hij zegt.

Snel hoofdschudden door de spreker
Als de spreker snel met zijn hoofd schudt, vertelt hij waarschijnlijk iets wat naar zijn mening écht niet waar is en tracht zo de luisteraar te overtuigen van deze mening.

Zoals je uit dit artikel kunt begrijpen is het aantal bewegingen dat je met je hoofd kunt maken in verschillende situaties zeer divers en hebben hoofdbewegingen een belangrijke functie in de communicatie. Het is goed als het je lukt om verschillende houdingen en bewegingen van je hoofd af te wisselen in een gesprek. Knikken stimuleert de gespreksvoering bijvoorbeeld, maar te veel herhaling ervan vermindert enigszins de aandacht of nadruk die je ermee wilt weergeven. Door je hoofd ook eens op een vragende manier achterwaarts of zijwaarts te bewegen kun je de communicatieve waarde van je gesprekken zeker vergroten.

tekst: Frank van Marwijk.
© Bodycom Lichaamscommunicatie

Meer over dit onderwerp
gespreksregulatie met het hoofd 1
Gespreksregulatie met het hoofd 2
Gespreksregulatie met het hoofd 3

  Lichaamstaal bij baby's  
Kan een baby praten? Ontdek dit en nog veel meer in het succesvolle boek Lichaamstaal bij baby's van Frank van Marwijk. In dit boek staat de communicatie tussen ouder en baby centraal. Het boek biedt boeiende informatie aan ouders met baby's en aan iedereen die beroepsmatig met baby's te maken heeft. Ook leuk als kraamcadeautje.

 Meer informatie
 Hoofdstukindeling
 Online bestellen

Manipuleren kun je leren geschreven door lichaamstaalexpert Frank van Marwijk Meer dan 30.000 exemplaren! Bestellen via Managementboek Bestellen via Bol.com

Informatie

Indien u belangstelling heeft voor een presentatie over lichaamstaal binnen uw bedrijf of vereniging dan geven wij hierover graag meer informatie.

Bodycom Lichaamscommunicatie Voorschoten K.v.K. Haaglanden 28088572

https://www.lichaamstaal.nl e-mail: telefoon: 06 16024219

 Volg @lichaamstaal op Twitter

---