Home
Basis
Uiting
Praktijk
Manager
Workshops
Boeken
Overzicht
managementartikelen
 
|
 |
Lees alles over lichaamstaal in
het boek van lichaamstaalexpert
Frank van Marwijk
 |
Bestel het boek LICHAAMSTAAL bij
bol.com of Managementboek.nl
Wat moet dat moet - of niet?
Afgelopen weekend vroeg mijn vrouw me of ik zin had om een wandeling in het bos te maken. ‘Zin wel’, antwoordde ik, ‘maar ik moet vandaag een artikel voor Managersonline.nl schrijven’. Ik gebruikte het woord moeten zonder daar al te diepzinnig over na te denken. Moeten wijst op een zekere verplichting. En natuurlijk heb ik die ook. De afgelopen zeven jaar heb ik trouw elke twee weken een artikel aangeleverd. De hoofdredacteur van deze site zou onthand zijn als mijn artikel wegbleef zonder dat ik hem daarvan vooraf op de hoogte zou stellen. Anderzijds zou het vreemd zijn als moeten, mijn enige motivatie was voor het schrijven van artikelen. Ik schrijf toch immers artikelen omdat ik een boodschap heb, en niet omdat het moet? Welke dingen doet u, alleen omdat het moet? Wat verplicht u uw medewerkers?
Dat moet je niet zeggen...
Sommige mensen zijn allergisch voor het woord moeten. Ze voelen zich onder druk gezet als iemand dat woord naar hen uitspreekt. Ze hebben er het gevoel bij dat iemand anders hen verplicht tot het doen van iets waar ze misschien geen zin in hebben. Als een ander hen adviseert met de woorden: ‘je moet zus of je moet zo’, schieten ze meteen in het verweer: ‘Ik moet helemaal niets!’. Het moeten zou afbreuk doen aan elke zelfstandigheid, eigen verantwoordelijkheid, initiatief en creativiteit. Als anderen ons gaan vertellen wat we allemaal moeten, wordt dat ook vaak betiteld als onsmakelijke bemoeizucht. Zo vertelde André Rouvoet de Nederlanders dat we vanuit de economisch oogpunt meer kinderen moeten krijgen.
Moeten wordt ervaren als een aantasting op onze vrijheid. Toch is onze spreektaal rijk gevuld met het woord moeten. Het wordt vaak gebruikt en niet alleen bij verplichtingen. Moeten kan redelijk vrijblijvend zijn. Zo kan ik bijvoorbeeld in een training zeggen dat iemand rechtop moet staan om overtuigend over te komen. Natuurlijk gaat het hier alleen om een advies. Ik laat de ander volledig de vrijheid dit al dan niet op te volgen. Het woord moeten gebruiken we ook in situaties waarbij we gewoon willen zeggen wat we gaan doen: Ik moet lachen, ik moet je iets vertellen, ik moet nog even naar de winkel, ik moet naar de wc...
Dingen die moeten
Toch zijn er in het leven wel degelijk dingen die moeten. Natuurlijk zou je hier een andere formulering voor kunnen kiezen, maar we dienen ons te conformeren aan allerlei verwachtingen en afspraken die we persoonlijk of collectief hebben gemaakt. Als een verkeersagent mij in alle vriendelijkheid vraagt om mijn rijbewijs, bedoelt hij wel degelijk dat ik die moet geven. En als ik mijn zoontje vraag zijn schoenen aan te trekken omdat hij naar school moet, bied ik geen enkele vrijblijvendheid of keuzemogelijkheid. Het is niet alleen dat hij van mij naar school moet, maar hij is ook gebonden aan de leerplicht waardoor hij ook van overheidswegen moet.
Geen tegenspraak mogelijk
Als ik niet doe wat ik moet, riskeer ik afkeuring of straf. Soms weegt dit zo zwaar, dat ik weinig andere keuze heb dan gewoon te doen wat moet. Sommige mensen hebben daar moeite mee. Ze geven toe dat we bepaalde regels moeten hebben om de omgang met elkaar soepel te laten verlopen. Maar ze vinden ook dat elke verplichting altijd ter discussie moet kunnen staan. Zo niet, dan verandert moeten in een militaristisch bevel: een opdacht waar je geen nee tegen mag zeggen.
Militairen leren dat ze een opdracht van een meerdere altijd direct uit moeten voeren. In crisissituaties moet er immers snel gehandeld worden en is er geen discussie mogelijk. De hogere in rang heeft de beslissingsbevoegdheid en mag bepalen wat er wordt uitgevoerd. Een militair die tegenstrijdige opdrachten van verschillende superieuren krijgt, moet altijd de laatste opdracht uitvoeren. De militair laat aan deze laatste opdrachtgever weten met welke taak hij bezig was, waarna deze bepaalt wat hij nu moet doen. Als de militair het niet met de opdracht eens is, moet hij hem toch eerst uitvoeren. Na afloop mag hij daartegen in beklag gaan.
En daar ligt een groot moreel bezwaar tegen het bevel van hogerhand. Een gedreven militair zal elke opdracht van een meerdere uitvoeren zonder bij de gevolgen stil te staan. Elk initiatief en elke verantwoordelijkheid is hem immers ontnomen. Hij hoeft zich niet af te vragen wat de betekenis is van zijn gedrag. Die keuze heeft zijn meerdere al gemaakt. Hiermee verdedigden Duitse officieren zich voor hun wangedrag in de tweede wereldoorlog: ‘Ik deed dit omdat dat moest. Het was een bevel van hogerhand’.
Klakkeloos uitvoeren wat moet
Maar het zijn niet alleen militairen in oorlogsgebied die opdrachten klakkeloos uitvoeren. In bepaalde mate is iedereen gevoelig voor gezag en voor dingen die moeten. Bijna elk mens heeft van zichzelf het idee dat hij handelt vanuit autonomie en dat hij zich niet laat verleiden tot het uitvoeren van onethische opdrachten. Maar blijkbaar kennen we onszelf onvoldoende. Dit bleek onder andere uit het beruchte experiment van Milgram naar de effecten van gehoorzaamheid. Aan de proefpersonen van dit experiment werd verteld dat ze meededen aan een onderzoek naar het effect van straf bij het aanleren van gedrag. Ze werden zogenaamd willekeurig ingedeeld in leraar en leerling. De leerlingen moesten vragen beantwoorden en de leraren moesten de leerling een steeds zwaardere stroomstoot toedienen bij elk fout antwoord. Onder druk van de onderzoeker bleek 65 procent van de leraren bereid de hoogste levensgevaarlijke stroomschok toe te dienen.
Het Stanford Prison Experiment bood een vergelijkbare uitkomst. Hierbij werden studenten willekeurig in groepen verdeeld: gevangene of bewaker. De studenten gingen zich gedragen naar hun rol. De bewakers gingen hun macht misbruiken en de gevangenen stelden zich afhankelijk op en deden braaf wat van de bewakers moest.
Deze experimenten leren ons dat we voorzichtig moeten zijn met macht en verplichting. Vertellen wat moet heeft op veel mensen het effect dat zij het uitvoeren zonder daar over na te denken. Zeker als de opdracht afkomstig is van een autoriteit. Robert B. Cialdini geeft in zijn boek Invloed een voorbeeld van verpleegkundigen die een telefonische opdracht van een onbekende arts voor het verstrekken van een niet geregistreerd medicijn gewoon uitvoerden.
Moeten als motiverende factor
Alleen al het feit dat iets moet, kan anderen dus motiveren tot actie te komen. Verplichting is dus wel een motivator, maar de vraag is hoe goed dat werkt. Moeten motiveert vooral vanwege de angst voor afwijzing of bestraffing. Maar zoals eerder gezegd laat het weinig ruimte voor eigen verantwoordelijkheid, creativiteit en initiatiefname. Een kok die kookt omdat het moet, zal weinig inspirerende maaltijden bereiden. Ik ken een instellingskok van een verpleeghuis die er plezier in had om specialiteiten te maken voor de bewoners. Hij werd geprezen vanwege zijn kookkunst. Vanwege bezuiniging mocht de kok zijn bestellingen niet meer zelf doen, waardoor hij werd beperkt in zijn mogelijkheden. De kok had duidelijk geen plezier meer in zijn werk. De gefrustreerde kok sprak nu in termen van ‘Vandaag ga ik weer vieze bami maken’. En hij voegde de daad bij het woord. Hij kookte alleen nog omdat het moest. En dat was te merken en te proeven. Het eten was te droog of te plakkerig; de saus was karig. Verder kookte hij met opzet onvoorstelbare hoeveelheden om het budget er toch doorheen te jagen.
Als iemand alleen iets doet omdat het moet, zal hij daar niet meer energie in stoppen dan strikt noodzakelijk is. Hij voert enkel de opdracht uit en niets extra. Hij ontkent zijn verantwoordelijkheid. Marshall B. Rosenberg benoemt dit in zijn boek Geweldloze Communicatie als Levensvervreemdende communicatie:
Het gebruik van ‘moeten’ in alledaagse uitdrukkingen als ‘er zijn nu eenmaal dingen die moeten, of je dat nu leuk vindt of niet’, illustreert hoe taal onze persoonlijke verantwoordelijkheid voor onze daden kan verduisteren.
Volgens Rosenberg ontkennen we de verantwoordelijkheid voor onze handelingen, als we moeten als oorzaak van onze acties aanvoeren, zoals:
- ‘Ik heb mijn kamer opgeruimd omdat het moest’
- ‘Ik moet je schorsen, want zo zijn de regels’
- ‘Ik haat dit werkje, maar mijn baan verplicht mij dit te doen’
Als u dergelijke uitspraken van uzelf herkent, is het goed er eens bij stil te staan of verplichting uw enige drijfveer is. Ook is het zinnig om de motivatie van uw medewerkers te onderzoeken. Doen ze hun werk vooral omdat het moet of worden ze ook op andere wijze gemotiveerd? Bieden uw opdrachten voldoende ruimte voor initiatief, eigen wil, vrijheid en creativiteit?
tekst: Frank van Marwijk.
© Bodycom Lichaamscommunicatie
Meer over dit onderwerp
Het opmerkelijke effect van niets doen
Niets is niet niets
De keuze tussen doen en laten
Een onvergetelijke vakantie
Koester hoge verwachtingen, maar verwacht niets
Bekijk hier een overzicht van de artikelen van Frank van Marwijk
 Lichaamstaal bij baby's
Kan een baby praten? Ontdek dit en nog veel meer in het succesvolle boek Lichaamstaal bij baby's van Frank van Marwijk. In dit boek staat de communicatie tussen ouder en baby centraal. Het boek biedt boeiende informatie aan ouders met baby's en aan iedereen die beroepsmatig met baby's te maken heeft. Ook leuk als kraamcadeautje.
Meer informatie
Hoofdstukindeling
Online bestellen
Overzicht artikelen voor managers I
Homepage lichaamstaal
Informatie
Indien u belangstelling heeft voor een presentatie over lichaamstaal binnen uw bedrijf of
vereniging dan geven wij hierover graag meer informatie.
|
Boeken op onderwerp:
lichaamstaal
relativeren
communicatie
management
emotie
mensenkennis
coachen
zakelijk flirten
onderhandelen
|
Bestellen via Managementboek
Bodycom Lichaamscommunicatie