Home
Basis
Uiting
Praktijk
Manager
Workshops
Boeken
Overzicht
managementartikelen
 
|
 |
Lees alles over lichaamstaal in
het boek van lichaamstaalexpert
Frank van Marwijk
 |
Bestel het boek LICHAAMSTAAL bij
bol.com of Managementboek.nl
De kracht van metaforen
De communicatieve vaardigheden van een manager dragen bij aan de effectiviteit van zijn management. De boodschappen die een manager uitdraagt, moeten daarom ondubbelzinnig en overtuigend zijn is de gedachte. Toch kunnen deze twee begrippen (ondubbelzinnig en overtuigend) elkaar ook tegenspreken. Een ondubbelzinnige boodschap is niet altijd zo overtuigend. Directe confrontatie met feitelijkheden kan soms leiden tot automatische weerstand. Soms is het beter om iets eerst te verduidelijken met behulp van vergelijkingen en metaforen. Beeldspraak kan bijdragen aan beter begrip van de boodschap of het onderwerp soms wat luchtiger maken. Toch kunt u ook verstrikt raken in de metaforen die u gebruikt.
Overtuigende beeldspraak
Als u uw gedachten aan iemand duidelijk wil maken, kunt u uw best doen hem te bereiken met ondubbelzinnige bewoordingen. U kunt de begrippen en meningen die u wilt overbrengen uiten in heldere formele taal die niet mis te verstaan valt. Uw presentatie krijgt dan echter de uitstraling van een officieel document. Op de duidelijkheid over de inhoud valt niets aan te merken. Het is alleen de vraag of uw bedoeling overkomt en of u op die manier iemand kunt overtuigen van uw mening. Hoe saaier de stof die u communiceert is, des te meer zijn mensen geneigd om de inhoud oppervlakkig te verwerken en geconditioneerd te reageren. Als u iemand wilt bereiken met uw standpunt kan het helpen om die via een omweg te presenteren. Hiertoe kleedt u uw presentatie aan met anekdotes, humor, vergelijkingen en metaforen.
Het nut van metaforen
Het dagelijkse taalgebruik tussen mensen zit vol met metaforen, beeldspraak waarmee u begrippen die weinig met elkaar te maken hebben aan elkaar koppelt met een overdrachtelijke bedoeling. De kracht van zo'n metafoor is de veranderde invalshoek die u biedt om anderen net even iets anders aan het denken te zetten. Het doet beroep op een creatievere benadering van problemen en raakt de daarbij gepaard gaande gevoelens. Bij onderwerpen die gevoelig liggen, kan een metafoor een zekere afstand tot die onderwerpen creëren. Zo kan het gebruik van een metafoor ook zijn nut bewijzen bij gevoelsreflecties, het brengen van slecht nieuws of het geven van kritiek. Met de metafoor kunt u dan de ontvanger op een voorzichtige manier inzicht geven in het probleem dat u bespreekt. Soms kunnen metaforen 'in één klap' een inzicht geven waar anders een heel verhaal voor nodig zou zijn geweest. Op die manier is het gebruik van metaforen niet alleen een leuke maar ook efficiënte wijze van communiceren. Door metaforen te gebruiken kunt u een relatie leggen tussen wat iemand al kent en wat nieuw voor hem is. Het kan echter ook zijn dat de metaforen een foutief of stereotiep beeld oproepen. In dit artikel leest u een aantal voorbeelden van gebruik van metaforen en de voor- en nadelen die daarbij gepaard gaan.
Lucht in de onderhandeling
Er wordt vergaderd over een beladen onderwerp. De gesprekdeelnemers klampen zich vast aan hun stokpaardjes en er lijkt weinig ruimte voor onderhandeling. Als u zich voor de zoveelste keer uitlaat over uw standpunt, loopt u het risico dat u meteen zult worden geïnterrumpeerd. U krijgt niet de kans om uit te spreken, maar u kunt zich op zo'n moment ook afvragen of er überhaupt nog naar uw argumenten wordt geluisterd. De meningen zijn immers al gepolariseerd en de verschillende partijen zetten duidelijk hun hakken in het zand.
Op zo'n moment kan het zinvol zijn om een metafoor in de strijd te gooien. U maakt dan een vergelijk met iets, dat niets met dit onderwerp te maken lijkt te hebben. Op die manier krijgt u de kans om uw standpunt op een andere manier te verduidelijken. Omdat niemand nog weet waar u met uw betoog naar toe wilt, zult u niet zo snel worden onderbroken. De anderen willen graag weten waar u met uw verhaal naar toe wilt. Dat leidt er toe dat er beter naar u zal worden geluisterd en omdat de toehoorders uw metafoor uiteindelijk ook moeten 'vertalen' naar het actuele onderwerp zullen ze uw argumenten diepgaander verwerken. De kans is groot dat de volgende spreker uw vergelijking gebruikt in zijn antwoord of dat hij met een eigen metafoor komt.
Veilige vergelijkingen
Praten over moeilijke onderwerpen via metaforen is vaak minder bedreigend omdat het de kern van de zaak tijdelijk verhult. Niemand wordt persoonlijk aangesproken zolang het gaat om een vergelijking. Belangrijk is wel dat iedereen snapt wat er met de metafoor wordt bedoeld. Verder is het noodzakelijk dat het gesprek uiteindelijk weer over de kern gaat. De metafoor mag hoogstens een verduidelijking bieden. Sommige mensen spreken voortdurend in metaforen waardoor op een gegeven moment niemand meer weet waarover het gaat. Ook binnen een team is een frequent gebruik van metaforen niet altijd even handig. Het kan voorkomen dat sommige teamleden wel weten wat er met een bepaalde metafoor bedoeld wordt en andere niet. De beeldspraak wordt dan eerder een soort geheimtaal.
Zo heb ik eens een teamdag bijgewoond waarbij de metafoor van een schip gebruikt werd. Het schip was de organisatie en aan een ieder werd gevraagd om zijn plaats op het schip te tekenen. Er bleken twee medewerkers bij het roer te staan, één in de machinekamer, twee in de vlaggenmast, één in de kombuis enzovoort. Er lag er ook nog één in het water, maar gelukkig waren de reddingssloepen ook bezet. Vanuit deze metafoor werd over en weer gepraat over de onderlinge verhoudingen. Uiteindelijk bleek er op deze manier een onderling conflict tussen medewerkers van verschillende afdelingen op tafel te zijn gekomen. De personen in kwestie wisten precies waar het om ging. Af en toe liep er iemand rood aan en werden er diepe zuchten geslaakt. Het gros van de anderen wist totaal niet meer waarover hier gesproken werd. De metafoor werd toegepast om een veilig klimaat te waarborgen, maar feitelijk ontstond hierdoor juist een bedreigende situatie.
Metaforen ter verduidelijking
Beeldspraak kan goed te pas komen om snel inzicht te geven in moeilijke begrippen of processen. Zo sprak ik een verkoper van een softwarebedrijf die bij de uitleg van hun antivirus systeem aan de klant gebruik maakte van twee metaforen: de metafoor van de inbraakbeveiliging en de metafoor van het immuunsysteem. De eerste metafoor gebruikte hij om de werking van concurrerende systemen uit te leggen. De verkoper vroeg dan aan de klant hoe die het zou vinden om een inbraakbeveiligingssysteem te hebben dat bij elke gast aan de deur nagaat of hij in de database van potentiële inbrekers voorkomt. Aan de hand van de tweede metafoor legde de verkoper uit hoe hun eigen systeem werkt. Hij vertelde dat dit werkt zoals het immuunsysteem. In plaats van een database van potentiële bedreigingen af te gaan, kijkt dit systeem naar de activiteiten van een binnenkomend computerbestand.
Dit soort vergelijkingen kunnen zeker verhelderend zijn. Belangrijk daarbij is wel dat de metafoor aansluit bij het kennisniveau van de klant. Een vergelijking met een immuunsysteem is alleen zinvol als de klant ook inzicht heeft in hoe het immuunsysteem werkt. Anderzijds kan een dergelijke metafoor infantiliserend overkomen als hij wordt gebruikt bij een klant met een technische achtergrond, die veel inzicht heeft in de werking van computerprogramma's. Hem kun je beter de technische uitleg van de werking van het systeem vertellen zonder gebruik van de metafoor. Ten slotte moet de metafoor ook aansluiting vinden bij de beleving van de klant. De metafoor moet verduidelijken wat hij verondersteld wordt te verduidelijken. Uit het volgende voorbeeld blijkt dat een metafoor dat niet altijd evengoed doet.
Een foutieve beeldvorming
Een metafoor kan ook een verkeerde beeldvorming tot stand brengen. Gisteren las ik de advertentie van een (ander) antivirussysteem. Zij gebruikten in de advertentie de slogan: de enige antivirus software met de reactiesnelheid van een airbag... Het is maar de vraag of het de lezer daarmee duidelijk wordt wat het systeem in feite doet. Het is gemakkelijk om dit verkeerd te interpreteren. Een airbag reageert immers pas als de schade aan het systeem (de auto) al plaatsvindt en beschermt alleen het besturingssysteem (de automobilist). Wat zegt dit over de reactiesnelheid van de software? Het is maar hoe je het bekijkt. Het maakt in ieder geval wel duidelijk dat metaforen ook een foutief begrip te weeg kunnen brengen.
Met een metafoor op het verkeerde spoor
Als een metafoor gebruikt wordt om een begrip te verduidelijken, kan deze de beeldvorming van mensen zodanig beïnvloeden, dat het lastig is er nog op een andere manier naar te kijken. Om bijvoorbeeld de werking van het geheugen uit te leggen, maakten psychologen die daar onderzoek naar deden gebruik van metaforen. Bekend zijn de vergelijking van het geheugen met een woordenboek, een computer of een bibliotheek. Deze gedachtegang veronderstelt dat er in ons hoofd een soort lexicon bestaat waar we gebruik van kunnen maken om de opgeslagen informatie weer op te roepen. In de catalogus van een bibliotheek kunnen we boeken selecteren op titel en auteur. Op vergelijkbare wijze zou ook ons geheugen werken. Bij deze gedachtegang worden gegevens opgeslagen op een bepaalde plaats in onze hersenen waar ze zijn terug te vinden met de juiste aanwijzing.
Toch blijkt de informatie in ons hoofd helemaal niet zo georganiseerd. In onze hersenen is informatie op verschillende manieren gekoppeld, anders dan in een bibliotheek. Probeert u in de bibliotheek maar eens een boek te zoeken waarvan u alleen weet: het is een dik rood boek met een afbeelding van een hert aan de buitenkant. Met die informatie komt u niet veel verder. In ons hoofd is de informatie niet alfabetisch gerangschikt of aan plaats gebonden. Er blijken verspreid over ons brein allerlei neurologische koppelingen te bestaan die begrippen op verschillende niveau's met elkaar verbinden. Dit geheel wordt een neuraal netwerk genoemd. De eerdere metaforen over de werking van het geheugen blijven echter onverminderd hun invloed uitoefenen op het begrip dat mensen over geheugenwerking hebben. Een metafoor die bedoeld is om een probleem te verduidelijken kan er op dezelfde manier juist voor zorgen dat dit probleem op de verkeerde manier wordt benaderd.
Van metafoor tot spreekwoord
Sommige vergelijkingen worden zo vaak gemaakt dat ze een weid verbreid begrip zijn gaan vormen. Spreekwoorden zijn ooit begonnen als metafoor en zijn vervolgens geïntegreerd in de standaardtaal. Iedereen kent die vergelijkingen en daarmee hebben zij hun oorspronkelijk creatieve en verrassende effect verloren. Het is raadzaam om dergelijke vergelijkingen spaarzaam te gebruiken omdat ze soms eerder irritatie oproepen dan dat ze een uiting zijn van originele beeldspraak. In plaats van een spreekwoord te gebruiken, kunt u vaak beter gewoon zeggen wat u bedoelt. Het is beter te zeggen dat u geen geld beschikbaar heeft voor een bepaald project, dan dat u opmerkt dat het geld u niet op de rug groeit, u geen geldboom heeft of dat u Sinterklaas niet bent. Dit klinkt vanzelfsprekend, maar toch zijn er veel mensen die hun spraakgebruik regelmatig opleuken met dit soort dooddoeners. Probeer zoveel als mogelijk gebruik te maken van originele metaforen. Gebruik zo min mogelijk standaard spreekwoorden zoals driemaal is scheepsrecht, waarvan de oorspronkelijke betekenis in deze tijd volledig verloren is gegaan (wat is scheepsrecht?). Veel mensen hebben daar niet zoveel voeling mee.
Hoe gebruikt u metaforen?
Door metaforen te gebruiken kunt u moeilijke onderwerpen op subtiele wijze benaderen. U kunt inzicht geven in moeilijke materie. U kunt lange verhalen 'samenvatten' door een passende vergelijking te zoeken. Metaforen maken uw presentatie interessanter om naar te luisteren dan wanneer u alleen over droge stof spreekt. Metaforen maken de communicatie levendig. Tegelijkertijd is het goed om te beseffen dat het blijft gaan over een vergelijking met wat u werkelijk wilt overdragen. Zorg dat die vergelijking duidelijk blijft en voorkom dat de metafoor een eigen leven gaat leiden. Er wordt dan gesproken vanuit de metafoor, terwijl niemand meer weet waar het echt over gaat of wat er oorspronkelijk mee bedoeld werd.
tekst: Frank van Marwijk.
© Bodycom Lichaamscommunicatie
 Lichaamstaal bij baby's
Kan een baby praten? Ontdek dit en nog veel meer in het succesvolle boek Lichaamstaal bij baby's van Frank van Marwijk. In dit boek staat de communicatie tussen ouder en baby centraal. Het boek biedt boeiende informatie aan ouders met baby's en aan iedereen die beroepsmatig met baby's te maken heeft. Ook leuk als kraamcadeautje.
Meer informatie
Hoofdstukindeling
Online bestellen
Overzicht artikelen voor managers I
Homepage lichaamstaal
Informatie
Indien u belangstelling heeft voor een presentatie over lichaamstaal binnen uw bedrijf of
vereniging dan geven wij hierover graag meer informatie.
|
Boeken op onderwerp:
lichaamstaal
relativeren
communicatie
management
emotie
mensenkennis
coachen
zakelijk flirten
onderhandelen
|
Bestellen via Managementboek
Bodycom Lichaamscommunicatie