Home
Basis
Uiting
Praktijk
Manager
Workshops
Boeken
Overzicht
managementartikelen
 
|
 |
Lees alles over lichaamstaal in
het boek van lichaamstaalexpert
Frank van Marwijk
 |
Bestel het boek LICHAAMSTAAL bij
bol.com of Managementboek.nl
Wat doet u als alles mis gaat?
Op 11 maart 2011 werd Japan overvallen door een allesvernietigende Tsunami. De wereld werd geschokt door de beelden van de ramp en reageerde invoelend. Ook in Nederland leven we enorm mee met de bevolking van Japan en we maken ons een voorstelling van wat dit voor deze mensen betekent. Tegelijkertijd is het (letterlijk en gevoelsmatig) ver weg en gaat het leven hier gewoon door. We aanschouwen de televisiebeelden met afschuw, maar tegelijkertijd kunnen we de impact van zo’n ramp gevoelsmatig moeilijk tot ons laten doordringen. Hoe zou u reageren als u werd getroffen door een catastrofe van deze grootte? Wat doet u als u alles kwijt bent wat u lief hebt en u alleen nog wordt omringd door de gevolgen van destructie?
Maandag 14 maart publiceerde het AD deze foto van persbureau Reuter op de voorpagina. We zien hier een betraande Japanse vrouw die temidden van de verwoestingen apathisch voor zich uitstaart. De emotie van de vrouw op de foto roept een gevoel van herkenning op. Als je alles kwijt bent en je het gevoel hebt dat je niets meer aan de situatie kunt veranderen, leidt dat tot volledige apathie. Je voelt je dan getroffen door een onbeheersbaar lot. De situatie overkomt je - geen enkele actie lijkt dan nog zinvol. Je doet niets meer. We kunnen ons deze reactie goed voorstellen; waarschijnlijk zouden we ook zo reageren.
De draad weer oppakken
Toch gaan veel Japanners daar anders mee om. Ik zag een interview met een Japanner, dat plaatsvond vlak na de ramp. Ook hij had niets meer over, maar gaf als reactie: ‘Dit is nu gebeurd, daar kunnen we niets meer aan doen. Dit is geschiedenis, maar we moeten verder’. Deze reactie getuigt van een nuchterheid waar zelfs wij als Hollanders ons maar weinig bij kunnen voorstellen. Japanners laten hun emoties niet zo snel zien. De Japanse ambassadeur Takashi Koezuka zei hierover zaterdag in Eénvandaag: ‘Zoals wij Japanners reageren. Voor veel buitenlanders komt dat over als zeer ingetogen. Maar wij zijn ook mensen, net als Nederlanders. Wij hebben ongetwijfeld dezelfde gevoelens in ons hart.’ Japan heeft ook te maken met de realiteit. Er is geen tijd voor apathie. Er moeten mensen worden gered en er moet voorkomen worden dat er een nucleaire ramp ontstaat. Ondanks de ellende proberen de Japanners de controle over de situatie te herwinnen. Ze moeten aan de slag en dat is wat ze doen. Van deze Oosterse instelling kunnen wij veel leren.
Wij in Nederland hebben niet te maken met een ramp, maar wel met alledaagse situaties die we als problematisch ervaren. Een ramp kan ons tijdelijk bewust maken van de zeer gelukkige positie waarin wij verkeren. Onze problemen vallen bij wat in Japan is gebeurd natuurlijk zwaar in het niet. Maar zo’n moment van bezinning en relativeren duurt gewoonlijk maar kort. Zoals gezegd, leven we wel mee, maar is het tegelijkertijd ver van ons vandaan. De dagelijkse beslommeringen die in ons gevoel zo belangrijk zijn, gaan hier gewoon door. We kampen soms met problemen die in onze beleving een enorme impact hebben. Onze reacties op deze ‘grote’ problemen zijn navenant. Mensen die het gevoel hebben dat de situatie hen overkomt en menen daar geen controle over te hebben, reageren met apathie. Anderen die blijven geloven dat ze invloed kunnen uitoefenen op de gebeurtenissen, doen wat daarvoor nodig is.
Aangeleerde hulpeloosheid
Het gevoel de situatie te kunnen controleren, heeft een groot effect op de gevoelens die mensen ervaren en de acties die ze nemen. Mensen die niet ervaren enige controle te hebben op de dingen die hen overkomt kunnen daardoor depressief of burned out raken. Daarbij is het belangrijk te beseffen dat het hier gaat om perceptie. Het is niet de werkelijke controle en invloed die iemand op de situatie heeft, maar het gevoel de situatie wel of niet in de hand te kunnen houden.
De psycholoog Martin Seligman deed onderzoek naar dit fenomeen. Hiervoor maakte hij gebruik van dierproeven met honden. Hij ontwierp een kooi bestaande uit twee delen met een tussenschot in het midden. Van elk deel van de kooi afzonderlijk kon hij de vloer onder stroom zetten. Hij leerde de honden eerst ontsnappingsgedrag. Als hij een vloerdeel onder stroom zette, sprongen de dieren over het tussenschot om aan de schokken te ontkomen. Daarna kondigde hij de stroomschok aan met een zoemer. De honden leerden de schok te vermijden door naar de andere kant te springen bij het horen van de zoemer. Maar nadat hij verschillende malen het andere compartiment ook onder stroom had gezet, reageerden de honden anders. Ze deden geen pogingen meer om weg te springen, maar kropen ineen bij het horen van de zoemer. Ze hadden ervaren dat hun acties geef effect meer hadden en gaven de moed op. Seligman noemde dit aangeleerde hulpeloosheid.
De verwachting controle te hebben
(Aangeleerde) hulpeloosheid kan leiden tot volledige apathie. Maar als mens of dier de verwachting heeft controle te behouden, treedt dit veel later op. In een variant op de bovenstaande test plaatste Seligman een hendel in het hok waarmee een hond de frequentie en duur van de schokken kon beïnvloeden. Een hond die een elektrische schok tijdelijk kon onderbreken door op de hendel te duwen, hield het langer uit dan een hond in een hok ernaast die dezelfde hoeveelheid schokken kreeg (de schokken waren verbonden) maar die niet de illusie had daar controle op te kunnen uitoefenen. Als beide honden in de eerder genoemde situatie werden geplaatst, bleek de hond die de hendel had bediend langer heen en weer te springen over het tussenschot dan de hond die geleerd had toch geen invloed op de situatie te kunnen uitoefenen.
Naar het effect van controlegevoel is ook bij mensen onderzoek gedaan. Zo werd bij mensen die opeengepakt in een volle lift stonden een verhoogd spanningsniveau (arousal) gemeten. Dit bleek lager bij de personen die naast het bedieningspaneel stonden, en dus controle hadden. In een andere test werd aan mensen gevraagd een ingewikkelde taak uit te voeren, terwijl ze een irriterend geluid te horen kregen. Sommigen van hen kregen de mogelijkheid het irriterende geluid af te zetten met behulp van een knop. Maar aan hen werd verzocht alleen van die mogelijkheid gebruik te maken als het onhoudbaar werd. Het gevolg was dat niemand gebruik maakte van de knop om het geluid uit te zetten. Toch presteerden de mensen die in het bezit waren van zo’n knop (en controle hadden) beter dan de mensen zonder knop.
In stressvolle situaties zijn managers in principe in het voordeel ten opzichte van uitvoerende medewerkers. De manager heeft immers meer regie en kan meer controle uitoefenen op de situatie. In vergelijking met het bovenstaande: de manager staat bij het bedieningspaneel van de lift. En de manager kan de knop indrukken om het irriterende geluid te stoppen. Dit zorgt ervoor dat een manager het bij gelijke stress langer vol kan houden dan een uitvoerende medewerker die geen gevoel heeft controle te hebben over zijn situatie.
Toekomstgericht aan de slag
Een uitzichtloze en oncontroleerbare situatie motiveert niet tot actie. Maar zolang er hoop en vertrouwen op verbetering is, kunnen mensen gemotiveerd blijven om iets te ondernemen. Zoals genoemd zitten veel Japanners niet bij de pakken neer. Ze richten zich op wat voor hen ligt. Op het verleden kun je immers geen invloed uitoefenen, op de toekomst wel. Of wij in een rampscenario op dezelfde manier zullen reageren als de Jappanners, weten we niet. De toekomstgerichte visie van de Japanners lijkt hen in ieder geval een gevoel van controle te geven, waardoor zij in actie komen in plaats van dat zij vervallen in apathie. De Japanners lijken daarbij ook gedreven te worden door een bijzondere vorm van zelfvertrouwen en trots. Ze zien de situatie niet als uitzichtloos, maar eerder als een ongelukkig vertrekpunt. In oorlogs- en rampsituaties blijken Japanners immer bereid zich maximaal in te zetten en zich zelfs op te offeren voor het grotere doel. Wellicht verklaart dat het feit dat ze de problemen na de ramp het liefst zelf willen oplossen en dat ze buitenlandse hulp voorlopig afhouden.
Controlegevoel als motivator
Als je het gevoel hebt dat de omstandigheden je alleen maar overkomen, wordt je niet uitgedaagd om ook maar iets te veranderen. Het concept van aangeleerde hulpeloosheid treedt niet alleen op in rampscenario’s. In elke situatie waar iemand meent geen controle te hebben over de situatie kan een vergelijkbaar effect optreden. Aangeleerde hulpeloosheid wordt als verklarende factor genoemd voor veel aspecten van het menselijk functioneren. Zo kan aangeleerde hulpeloosheid de oorzaak zijn van depressie en burn-out. Het kan zorgen voor onwil om nog te solliciteren na frequente pogingen zonder succes. Verder veroorzaakt het gevoelens van onmacht om moeilijke opgaven op te lossen en vermindert het intellectuele prestaties bij gelijktijdige blootstelling aan oncontroleerbare stressfactoren. Een medewerker die door de repeterende aard van zijn werkzaamheden de ervaring van sleur ontwikkelt, kan door ditzelfde fenomeen worden gegrepen. Elke poging om zijn situatie te veranderen is uitgedoofd. Zijn ervaring leert hem niet om controle te hebben en verantwoordelijkheid te nemen. Van hem hoeft u dus weinig creativiteit en initiatiefname te verwachten.
De andere kant hiervan is dat vergroting van controlegevoel de motivatie juist kan vergroten en ervoor kan zorgen dat prestaties verbeteren. Het is dus zeker aan te raden om medewerkers te betrekken bij veranderingen en hen zo het gevoel te geven dat zij aan de ontwikkelingen bijdragen en controle hebben. Ook is het goed als u initiatieven van medewerkers ondersteunt of in ieder geval onderzoekt.
tekst: Frank van Marwijk.
© Bodycom Lichaamscommunicatie
 Lichaamstaal bij baby's
Kan een baby praten? Ontdek dit en nog veel meer in het succesvolle boek Lichaamstaal bij baby's van Frank van Marwijk. In dit boek staat de communicatie tussen ouder en baby centraal. Het boek biedt boeiende informatie aan ouders met baby's en aan iedereen die beroepsmatig met baby's te maken heeft. Ook leuk als kraamcadeautje.
Meer informatie
Hoofdstukindeling
Online bestellen
Overzicht artikelen voor managers I
Homepage lichaamstaal
Informatie
Indien u belangstelling heeft voor een presentatie over lichaamstaal binnen uw bedrijf of
vereniging dan geven wij hierover graag meer informatie.
|
Boeken op onderwerp:
lichaamstaal
relativeren
communicatie
management
emotie
mensenkennis
coachen
zakelijk flirten
onderhandelen
|
Bestellen via Managementboek
Bodycom Lichaamscommunicatie