Home
Basis
Uiting
Praktijk
Manager
Workshops
Boeken
Overzicht
managementartikelen
 
|
 |
Lees alles over lichaamstaal in
het boek van lichaamstaalexpert
Frank van Marwijk
 |
Bestel het boek LICHAAMSTAAL bij
bol.com of Managementboek.nl
Gewoontegedrag veranderen in drie stappen
Bij mijn vertrek op vakantie dit najaar, kocht ik gewoontegetrouw op het vliegveld een boek dat ik in het vliegtuig kon lezen. Dit is een prettige gewoonte die mij vaak nuttige nieuwe kennis heeft opgeleverd als inspiratie voor een nieuw artikel of als invalshoek bij een presentatie. Deze keer vond ik een boek dat specifiek over gewoontevorming gaat: The Power of Habit van Charles Duhigg, in het Nederlands ook verkrijgbaar onder de titel: Macht der gewoonte. Ik las het in één adem uit. Duhigg weet niet alleen met sprekende voorbeelden uit te leggen hoe gewoontes van individuen, gezinnen, bedrijven of teams ontstaan, maar ook hoe je ingeroeste patronen kunt doorbreken en nieuwe routines kunt aanleren. Gewoontes zijn normaal nuttig, maar soms ook belemmerend. Daarbij is het goed om te beseffen dat 40 tot 60 procent van ons gedrag voortkomt uit gewoonte.
Informatie over het boek: The Power of Habit
Routines zijn in principe nuttig
In mijn artikelen Omgaan met vaste patronen en Zo komt u van uw nare gewoontes af schreef ik al eerder over dit onderwerp. In ons dagelijks leven en werk doen we vaak dingen op dezelfde manier en volgen we dezelfde patronen en volgordes. Dat heeft vele voordelen. Het geeft structuur aan de dag, we hoeven niet over alles na te denken en anderen weten wat ze van ons kunnen verwachten. Bovendien hoeven we niet steeds opnieuw het wiel uit te vinden. Het gedrag dat in het verleden leidde tot een succesvol resultaat, kunnen we beter blijven herhalen dan dat te veranderen.
Gewoontes in de hersenen
Gewoontes en routines zorgen ervoor dat we onze hersencapaciteit optimaal benutten. Ann Graybiel, hoogleraar hersenonderzoek en cognitieve wetenschappen aan de Technische Universiteit van Massachusetts (MIT) deed onderzoek naar gewoontegedrag bij ratten. Terwijl de hersenactiviteit van de ratten werd gemeten, werden zij losgelaten in een doolhof met aan het eind een stuk chocolade. In het begin leken de ratten wat doelloos door de gangen te lopen en wat rond te snuffelen. Uiteindelijk vonden ze de chocolade. Naarmate ze vaker in het doolhof geplaatst werden, werd hun gedrag sneller en effectiever: ze renden in één keer naar hun doel. Bijzonder genoeg werd hun hersenactiviteit daarbij minder. Het doelloze rondsnuffelen kostte veel hersen-energie, met name in de voorste hersendelen (de frontale cortex). Toen de ratten zich echter een routine hadden gevormd, werd de geringere hersenactiviteit aangestuurd door een ander, veel ouder, hersendeel: de basale ganglia. Dit is gewoonlijk betrokken bij motorische activiteit waarbij geen planning nodig is.
Gewoontes zorgen er voor dat u vertrouwde activiteiten kunt verrichten zonder bewust gerichte aandacht. Dit zorgt ervoor dat u ’s ochtends naar uw werk kunt rijden zonder dat u na hoeft te denken over de route en de bediening van de auto. Zelfs het anticiperen op verschillende verkeerssituaties verloopt voor een groot deel routinematig. Daardoor kunt u ondertussen een gesprek met een medepassagier voeren of u in gedachten voorbereiden op een presentatie. We kunnen soms een grote afstand afleggen zonder ons daar bewust van te zijn. Rijden en reageren op onze mobiele telefoon lijkt voor ons gevoel ook goed samen te gaan. De praktijk is echter anders.
Bepalende gewoontes
Ons gedrag wordt voor een belangrijk deel aangestuurd door gewoontes en vaste patronen. Het kan zijn dat u als u op uw werk komt eerst uw computer aanzet, daarna koffie gaat drinken, dan uw postbakje leegt en vervolgens uw e-mail checkt en beantwoordt. Dan bent u nog precies op tijd voor het dagelijkse overleg met uw collega’s enzovoorts. Soms zult u een beetje afwijken van deze routine, maar meestal denkt u er niet eens over na. Uw basale ganglia dicteren dan het patroon dat u volgt. Daar is op zich niet zoveel mis mee, maar het is goed om te beseffen dat veel van ons dagelijks gedrag wordt bepaald door dit soort automatismen.
We zijn voorspelbaarder dan we vaak beseffen en sommige routines zijn eerder belemmerend dan nuttig. De manier waarop we keuzes maken is ook afhankelijk van gewoontes. Zo worden afleiding, uitstelgedrag, besluiteloosheid, gebrek aan assertiviteit, ineffectief werken, langdradigheid en ongeduld door gewoontes aangestuurd. Dit betreft persoonlijke gewoontes. Maar ook in gezinnen, in teams, in bedrijven en culturen worden routines nageleefd die zich voortdurend herhalen. In de manier waarop we collega’s en klanten tegemoet treden zitten vanzelfsprekendheden verborgen die we niet altijd van onszelf kennen. Als we onszelf, onze manier van werken of de organisatie willen veranderen is het zinvol om eerst te onderzoeken wat ons drijft en motiveert. Met andere woorden: wat zijn onze gewoontes - wat is het precies dat we doen? Wat is de aanleiding voor het gewoontegedrag en wat levert het op? Als we alleen onze werkwijze of gedrag willen veranderen, zonder er bij stil te staan wat ons motiveerde om het oude gedrag in stand te houden, zullen we blijven terugvallen in oude patronen. Daarom is verandermanagement vaak zo lastig. Je kunt een gedrag of patroon best veranderen door daar afspraken over te maken, maar houd je dat ook vol?
Patronen in gewoontes
Charles Duhigg ontdekte dat gewoontes niet op zichzelf staan, maar zelf ook patronen vormen. Dit vormt de basis voor bijvoorbeeld de communicatie in een groep of team. Om een heel patroon aan gedragingen te veranderen, is het soms genoeg om slechts één gewoonte aan te pakken. Duhigg gaf als voorbeeld de aanpak van rellen die regelmatig plaatsvonden in Irak. Voorafgaand aan de opstand ontstond vaak hetzelfde patroon. Een groep Irakezen verzamelde zich op een plein en dat groeide in aantal. Dan kwamen er Amerikaanse troepen ter plekke, samen met toeschouwers en verkopers van voedsel. Dan gooide er iemand met een steen en brak de hel los. Een officier besloot toen de routine te onderbreken door de voedselkraampjes te verbieden. Het patroon veranderde. Toen de menigte rusteloos en hongerig werd, zochten de toeschouwers naar de kebabverkopers die normaal het plein vulden. Toen die er niet waren gingen ze maar naar huis. De herrieschoppers raakten ontmoedigd. Het veranderen van één schijnbaar onbelangrijk element kon de hele situatie veranderen. Wilt u een verandering te weeg brengen in uw team. Zoek dan naar het element dat de routine veroorzaakt.
Drie stappen in gewoontegedrag
Duhigg beschreef dat er drie stappen zijn in elk gewoontegedrag. Dit noemde hij de gewoonte-lus. Allereerst is er de aanleiding. Dit is het kenmerk: de cue of trigger, die ervoor zorgt dat het gewoontegedrag in gang wordt gezegd. Dan is er de routine: het gewoontegedrag zelf. Tenslotte is er de beloning: datgene wat het gewoontegedrag oplevert. Duhigg stelt dat het niet altijd mogelijk is om de cues of triggers te vermijden. Ook is het niet altijd effectief om de drang naar de beloning te onderdrukken. Beter is het om bij de aanleiding een alternatieve routine aan te leren, die leidt tot (ongeveer) dezelfde beloning. Om dat te kunnen doen moet je wel eerst weten wat de aanleiding is voor het gedrag en wat het gedrag uiteindelijk oplevert. Dat is niet altijd hetgeen je zou verwachten.
Drie stappen om gewoontegedrag te veranderen
Om een bepaald gewoontegedrag te veranderen is het goed om elke stap van de gewoonte-lus bij uzelf te onderzoeken.
1. Stel de routine vast
De routine is het meest vanzelfsprekende deel van de gewoonte-lus. Het is het zichtbare gedrag dat u van uzelf wil veranderen. Als voorbeeld noemde Duhigg zijn eigen dagelijkse gewoonte om in de middag naar de kantine te gaan om koek te kopen. Hij kreeg opmerkingen van zijn vrouw over zijn toenemende gewicht en besefte dat de koek daaraan bijdroeg. Toch hielp het niet om zichzelf te dwingen zijn gewoonte te stoppen, bijvoorbeeld door een post-it op zijn computer te plakken met de tekst: Geen koek meer! Elke middag negeerde hij het bericht of bedacht voor zichzelf een excuus om toch naar de kantine te gaan. En het bij de kantine zijn, betekende weer koek kopen, die koek opeten en tegelijkertijd een beetje praten met bevriende collega’s. De routine was duidelijk. Toch wist hij nog niet wat de routine precies in gang zette. Wat was de aanleiding voor deze gewoonte? Was het honger? Verveling? Laag bloedsuiker? De behoefte aan een pauze? En wat leverde de gewoonte hem op - de beloning? Was het de smaak van de koek zelf? De verandering van omgeving? De tijdelijke afleiding? Het sociale contact met collega’s of de energie-boost vanwege de verhoogde bloedsuiker? Om erachter te komen wat u ertoe aanzet om bepaald routinegedrag uit te voeren en wat het oplevert, dient u een paar experimenten uit te voeren.
2. Experimenteer met beloningen
Uit de leertheorie weten we dat gedrag dat beloond wordt, in stand wordt gehouden. Maar wat precies de beloning van gewoontegedrag is, is niet altijd zo vanzelfsprekend als het lijkt. Neem het voorbeeld van de koek. Wat maakt het zo prettig om dat te eten? Is het bijvoorbeeld de koek op zich, het suikertekort, de pauze of het sociale contact? Om daar voor zichzelf achter te komen, voerde Duhigg een experiment uit. Hij besloot zijn gewoontegedrag steeds wat te veranderen om zo te ontdekken wat het effect was op zijn aandrang. De eerste dag liep hij een blokje om zonder wat te eten. De tweede dag at hij een chocoladereep op zijn kamer. De derde dag at hij fruit in de kantine terwijl hij met zijn vrienden sprak. De vierde dag dronk hij daar koffie met ze. De vijfde dag liep hij naar de kamer van een collega om daar een ontspannen praatje te houden. Bij terugkomst nam hij een periode van vijftien minuten waarin hij iets anders ging doen. Daarna ging hij bij zichzelf na of de drang om naar de kantine te gaan om koek te eten was afgenomen. Het bleek dat de beloning bij hem het sociale contact met collega’s was. Daardoor was de behoefte aan koek verminderd.
3. Isoleer de aanleiding
Uit verschillend onderzoek blijkt dat de signalen die de aanleiding (trigger of que) vormen tot een bepaald gewoontegedrag in vijf categorieën zijn onder te verdelen:
- Plaats
- Tijdstip
- Emotionele toestand
- Andere aanwezigen
- Direct voorafgaande actie
Dus om te weten te komen wat de aanleiding is voor uw gewoontegedrag, is het nuttig om vast te stellen in welke situatie dit gewoonlijk voorkomt. Wat is de plaats en het tijdstip? Hoe voelt u zich op dat moment? Wie zijn er aanwezig en wat heeft u gedaan, voorafgaand aan het gewoontegedrag? Duhigg ontdekte dat het voor hem in deze situatie het tijdstip was dat aanleiding gaf voor zijn onbewuste drang om naar de kantine te gaan voor de koek. Het was steeds rond de klok van half vier dat hij toegaf aan deze gewoonte. Met deze kennis kon hij een plan maken om het gedrag te veranderen. Hij wist nu dat de aanleiding het tijdstip was en dat waar hij behoefte aan had niet de koek zelf, maar het sociale contact was. Hij besloot nu om dagelijks om 15.30 uur naar de kamer van een collega te gaan om daar tien minuten te praten. Hij veranderde dus alleen de routine. De aanleiding zorgde met de nieuwe routine ook voor de gewenste beloning.
tekst: Frank van Marwijk.
© Bodycom Lichaamscommunicatie
Meer over dit onderwerp
Omgaan met vaste patronen
Zo komt u van uw nare gewoontes af
Weg met de sleur! Zo maakt u uw werk weer opwindend
Kies voor het nieuwe en verbrand het oude
Zo gaat u om met de geruchtenstroom
Bekijk hier een overzicht van de artikelen van Frank van Marwijk
 Lichaamstaal bij baby's
Kan een baby praten? Ontdek dit en nog veel meer in het succesvolle boek Lichaamstaal bij baby's van Frank van Marwijk. In dit boek staat de communicatie tussen ouder en baby centraal. Het boek biedt boeiende informatie aan ouders met baby's en aan iedereen die beroepsmatig met baby's te maken heeft. Ook leuk als kraamcadeautje.
Meer informatie
Hoofdstukindeling
Online bestellen
Overzicht artikelen voor managers I
Homepage lichaamstaal
Informatie
Indien u belangstelling heeft voor een presentatie over lichaamstaal binnen uw bedrijf of
vereniging dan geven wij hierover graag meer informatie.
|
Boeken op onderwerp:
lichaamstaal
relativeren
communicatie
management
emotie
mensenkennis
coachen
zakelijk flirten
onderhandelen
|
Bestellen via Managementboek
Bodycom Lichaamscommunicatie